MBTZ Logo

Boekbespreking: 250 Zaanse Molens

Door Ron Couwenhoven

Met Stoom – Nummer 39 - Juni 2001

Besproken door: Jur Kingma

Zeer recent is verschenen '250 Zaanse Molens. Nieuwe feiten over Zaanse Molens' van Ron Couwenhoven, die ook een bijdrage leverde aan deze uitgave van Met Stoom.
Het boek is in eerste instantie te beschouwen als een eerbewijs van Ron aan zijn grootvader Pieter Jansz Couwenhoven, de laatste grote Zaanse koopman die uitsluitend met windmolens werkte en aan Pieter Boorsma, molenaar, autodidact, stichter van de vereniging 'De Zaansche Molen' en schrijver van het boek 'Duizend Zaanse Molens'.

Pieter Boorsma heeft met zijn werk de grondslag gelegd voor de systematische bestudering van de Zaanse molengeschiedenis. Hij heeft daarbij hulp gehad van professionals als Simon Hart en Jan Aten. Het werk van Boorsma staat na al die jaren nog als een monument. Het boek van Ron Couwenhoven bouwt voort op dit standaardwerk.

Sinds de naspeuringen van Pieter Boorsma zijn er veel meer archieven toegankelijk geworden. Ron heeft er uitbundig gebruik van gemaakt. Het beeld dat Boorsma heeft geschetst van de Zaanse molengeschiedenis is bijgekleurd. Onze kennis van de molens in de zeventiende eeuw is met deze uitgave groter geworden.

In totaal heeft Ron 29 molens gevonden die nog niet bekend waren bij Boorsma. Verder werden er 36 nieuwe molenbranden ontdekt. Talloze molens bleken ouder dan tot heden werd aangenomen. Verder is meer bekend waarheen molens eventueel zijn verplaatst.

Opvallend is ook weer dat molens in de loop van de tijd verschillende functies hebben gehad. Ik noem er een paar: 'Zwarte Leeuw' die volmolen en oliemolen was (pag 50), 'Rode Hoorn' wagenschotzager en snuifmolen (pag 51), 'Gekroond Zeepaard' volmolen en verfmolen (pag.75) en 'de Jonge Dolfijn' papier en pelmolen (pag 111).
Nieuw zijn ook fragmenten van een gecorrigeerde molenkaart uit 1880.

Het boek geeft ook een aantal nieuwe feiten over de verstoming van molens. Interessant is de opmerking dat Albert Vis, eigenaar van de 'Zwarte Bonsem' in Koog aan de Zaan, in 1840 aan het papiermakerscontract vroeg zijn pelmolen opnieuw te schouwen, omdat hij een stoomketeltje had geplaatst. De stoom werd niet gebruikt voor aandrijving van een stoommachine, maar voor het leveren van productiewarmte voor de stijfselbereiding.

Dit is interessant omdat Albert Vis de eerste rijstpeller was in de Zaanstreek. Het zou interessant zijn te weten of hij in de stijfselmakerij van de 'Zwarte Bonsem' rijststijfsel maakte. Dan zou hij ook hiermee zijn tijd vooruit zijn geweest.

Zo geeft dit boek veel meer aanleiding tot overpeinzingen en zal het ook inspireren tot verder onderzoek. Het boek wordt afgesloten met 600 bronvermeldingen, waarvoor latere onderzoekers dankbaar zullen zijn. Ron heeft aangekondigd dat in het najaar 'Zaanse Molenbranden' zal verschijnen.

  250 Zaanse molens 250 Zaanse molens  
  Couwenhoven R. '250 Zaanse Molens. Nieuwe feiten over Zaanse Molens' (Zaandam,2001). Het boek is in eigen beheer uitgegeven door Stichting Archief Ron Couwenhoven & Feninks Design Zaandam. Het boek is te bestellen via: Duizend Zaanse Molens
De kosten zijn fl. 35,– + fl. 5,– verzendkosten