Oudere Zaankanters denken bij houthandel aan een Zaandamse haven vol met coasters geladen met hout. Soms zelfs lag de haven vol met grote Russische schepen. De schepen werden door havenarbeiders plank voor plank met de hand gelost waarna het hout werd overgeladen op dekschuiten. In de balkenhaven werden complete boomstammen aangevoerd om hier uit te wateren en te worden verzaagd. De houtaanvoer kwam op gang als de havens in Scandinavië weer ijsvrij waren en stokte wanneer deze havens weer dichtgevroren waren.
Tegenwoordig kan een houthandelaar 'smorgens een zagerij bellen en heeft hij 'smiddags het hout op de werf liggen. Aangevoerd met een koelwagen, want de retourvracht naar Zweden of Finland bestaat uit groenten of fruit vanuit het Westland.
Dit is een verhaal over nostalgie en toch ook over de houthandel anno 2005.
Door Cees Kingma - Juli 2005
|
|
|
|
| Een koude winterdag in december 2004 |
Het verhaal begint op een koude winterdag in december 2004 op een bouwplaats in Assendelft. Peter en Peter, twee timmerlieden van bouwbedrijf Somass zijn bezig met het bewerken van de balken die uiteindelijk het vierkant zullen vormen van een replica van een Oostzaner stolpboerderij. Het gereedschap is aangepast aan het formaat van de balken, voor de eenvoudigste verplaatsing is bijvoorbeeld een dommekracht voorhanden. De balken hebben een afmeting van 35 cm in het vierkant met een lengte van 9,5 meter. Er zijn ook wat kortere balken, die zijn slechts 8 meter lang! De balken vormen de gebinten, gebintliggers en de gebinttussenliggers van het vierkant. De zwiepingen en korbelen worden met pen en gat verbindingen en toognagels aan de balken bevestigd zodat er een zekere stijfheid bestaat voordat het vierkant overeind wordt gezet. Maar waar koop je dergelijke balken?
B.V. Houthandel Gras (Gras Grenen Import) aan de Symon Spiersweg in Zaandam is al sinds 1865 bekend als leverancier van vuren en grenen hout. Oorspronkelijke heeft Houthandel v/h F&G Gras zelf ook gezaagd met twee houtzaagmolens. Op het eiland in de Voorzaan stonden de paltrokmolen De Nooteboom (ook bekend als Het Vaandel) en de bovenkruier De Roode Leeuw. Toen in de stoomzagerijen de molens overbodig hadden gemaakt werd De Roode Leeuw in 1916 afgebroken.
In de vroege ochtend van de 28e maart 1892 raakte De Nooteboom door onbekende oorzaak in brand en ging geheel in vlammen op. Houthandel Gras heeft nooit een stoomzagerij gehad, wel is bekend dat er benzine werd opgeslagen in een apart gebouwtje op 100 meter van De Roode Leeuw. Waarschijnlijk heeft er een motorzaagmachine in de molen gestaan. Houthandel Gras heeft nog vele jaren z'n stammen laten zagen bij de zagerij van Endt in het Westzijderveld.
|
|
De bovenkruier De Roode Leeuw heeft lange tijd het beeld bepaald op het eiland in de Voorzaan.
De molen stond op de noordkant, ongeveer in het midden van het eiland, eertijds Wester-Kattegat geheten. |
|
| Directeur Harry Gras is de vijfde Gras die het bedrijf leidt. |
Directeur Harry Gras betreurt het dat hij nog geen tijd gehad heeft de geschiedenis van het familiebedrijf nader te bestuderen en op papier te zetten. Hij is inmiddels de vijfde Gras die het bedrijf leidt. In 1865 treden vader Floris en zoon Gerrit Gras uit Houthandel Wed. Gras. De achterblijvende poot van het bedrijf ging in hardhout, de nieuwe tak in zachthout (vuren en grenen). In de jaren zestig van de vorige eeuw werd besloten te stoppen met zagen. Het credo in de familie Gras was: "een pond handel is meer dan een kilo arbeid". Overigens een veel gehoorde term bij Zaanse industriëlen. De grote rijstpeller Adriaan Laan noemde zichzelf ook altijd handelaar i.p.v. industrieel of fabrikant. Gras verzorgt nog steeds nabewerkingen van hout. Deze werkzaamheden, zoals schaven, nadrogen en verduurzamen worden echter door gespecialiseerde bedrijven uitgevoerd.
Het karakter van de houthandel is door de veranderde transportmethode ook sterk gewijzigd. Door het vervoer per as zijn de partijen veel kleiner en kan iedereen eigelijk een tussenhandel opzetten. Vroeger was dat anders. De grote partijen hout, vaak hele scheepsladingen werden opgekocht en kwamen in een beperkte periode binnen. De inkopen moesten een veel langere periode kunnen overbruggen. Goed en vakkundig inkopen was dus een vak.
Tegenwoordig zijn er nog steeds perioden waarin niet gekapt kan worden, maar de zagerijen hebben natuurlijk ook altijd een voorraad.
Bijzonder trots vertelt directeur Gras hoe hij de concurrentie toch de baas blijft. De specialisatie in naaldhout gaat nog verder dan alleen maar de houtsoorten. Houthandel Gras levert vuren, grenen, lariks, douglas en bijvoorbeeld red cedar in afwijkende maten en hoeveelheden. Daardoor hebben de restauratiebedrijven hun weg gevonden naar Gras. Met glinsterende ogen vertelt hij dat bijvoorbeeld Paleis Huis ten Bosch is gerestaureerd met hout van Houthandel Gras. Menig restauratieproject aan de Vecht wordt uitgevoerd met hout van de werf van Gras.
Ook Gé Sombroek van Somass kwam met een boodschappenlijstje bij Gras op bezoek. In deze tijd van hightech internetwinkelen wordt dit soort zaken nog vaak afgedaan met een tekening op de achterkant van een sigarendoos. Gras kan hiervan leuke voorbeelden laten zien. Sombroek kwam met een A4-tje met daarop een schetsje ("dit wil ik maken") en een lijstje balken met maten ("en dit denk ik nodig te hebben").
|
| Het boodschappenlijstje van Gé Sombroek |
|
|
Vakwerk in kwaliteits hout.
Douglas balken van 35 cm. in het vierkant. |
|
| Directeur Gras blijft ons onvermoeibaar het verschil tussen vuren en grenen uitleggen. |
Voor het vierkant van de boerderij in Assendelft kon Gras uiteindelijk een partij douglas balken leveren. Dit is een van oorsprong Noordamerikaanse boom uit de dennenfamilie. In Amerika kunnen ze een lengte van 100 meter hebben. De boom is echter ook in Europa aangeplant, hier bereikt hij echter "slechts" een hoogte van 50 meter. Het hout is vooral bekend als scheepsmast en als vloerbalk in oudere pakhuizen, maar dan onder de naam "Oregon pine". Mogelijk kwam dat hout ook echt van de Amerikaanse westkust. De balken voor de boerderij komen echter uit een productiebos in Europa. Dit hout is zwaar, moeilijker te verwerken dan grenen of vuren maar ook veel duurzamer. Het kernhout van de douglas is roze-bruin. Onbewerkt geeft dat een warme kleur aan een interieur. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat in tenminste 23% van de Nederlandse bossen de douglasspar voorkomt.
Hout kan worden geleverd in diverse kwaliteitsklassen. Kernhout is meestal het wat donkerder en zwaardere hout uit het binnenste van de boom. Kernhout heeft een steunfunctie voor de boom, geen transportfunctie. Spinthout verzorgt de sapstroom in de stam en dient als opslagplaats voor voedingsstoffen. Spinthout is doorgaans lichter van kleur. Maar het is vaak ook grover van structuur dan het kernhout. Spinthout is vaak minder geschikt als timmerhout: het heeft een opener structuur en daardoor zwakker en gevoeliger voor vochtopname en schimmels.
Maar directeur Gras hecht eigenlijk nog meer waarde aan een meer ideologische kwalificatie van hout: "Keurhout". Het Keurhout-systeem is een instrument dat het streven naar duurzaam geproduceerd hout in de praktijk brengt. Internationaal staan tal van systemen garant voor duurzaam geproduceerd hout, elk met eigen criteria en een eigen certificaat. Nederland importeert hout uit verschillende werelddelen en daarmee komen verschillende certificaten op de Nederlandse markt terecht. Deze wirwar van certificaten maakt het voor verkopers en hun afnemers niet eenvoudig een goede keuze te maken. Het Keurhout-systeem schept orde met een eenduidig logo. Sinds 1 januari 2004 zijn de activiteiten van Keurhout onder beheer gebracht van de Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH). De VVNH heeft in haar beleidsplan opgenomen dat ze stimuleert dat het hout dat wordt verhandeld door haar aangesloten leden afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen.
Directeur Gras zegt te beseffen dat hij het wat dat betreft gemakkelijker heeft dan veel van z'n collega's-hardhout handelaren. De Scandinavische landen en Duitsland, de leveranciers van het zachthout, staan over het algemeen bekend als grote supporters van milieubeheer. Niet bepaald landen dus waar massaal aan ontduiking of vervalsingen van de certificaten wordt gedaan. Het heeft hem echter wel verbaasd dat daar waar groot winkelbedrijven en de meubelbranche wel nauwlettend in de gaten gehouden worden, hij nog nooit een afnemer op kantoor heeft gehad die inzage wilde in de duurzaamheid van de productie van zijn hout. Maar misschien neemt iedereen gewoon aan dat dat ook wel goed zit bij Houthandel Gras.
De tijd is voorbij dat coasters met zware slagzij de houthaven van Zaandam binnenliepen, omdat zij de helft van hun deklast verloren hadden bij de Noorderhaaks. Houthandel is een geautomatiseerde bedrijfstak met internationale regelgeving geworden. Er loopt echter nog steeds een bestekzoeker over de werf om voor de klant de opdracht bij elkaar te zoeken. Na ons bezoek kunnen wij ons goed voorstellen dat directeur Harry Gras deze bestekzoekers nog zelf opleidt. Hij blijft ons ook onvermoeibaar het verschil tussen vuren en grenen uitleggen. En hij kan feilloos uitleggen waarom bepaalde partijen hout een bepaald kwaliteitskeurmerk hebben.