Met Stoom - Nummer 24 - September 1996

De Woosnap

Een hoosvat werd vroeger door Zaankanters een woosnap genoemd. Door de woosnap zo af en toe te gebruiken werd een lekke boot voor zinken behoed. Gaat de Zaanstreek naar de haaien, of heeft hozen nog zin?

Stichting Zaans Schoon

Beschermd dorpsgezicht?!

Sinds dit voorjaar is het gezicht op de Gortershoek in Zaandijk anders dan het daarvóór was. Kijkend vanaf de Kalverringdijk zien we daar nu, pal naast een fraai Zaans geveltje boven een Zaankamer, een opvallend moderne glazen pui. Deze wordt gedekt door witgeschilderde waterhorden. Het betreft het voormalige stenen pakhuis (Lagedijk 84) van de firma Jan Zwart, die daarin jarenlang een zuivelhandel had.
Al vanaf het moment dat het was neergezet bedierf het volgens velen toen al de fraaie aanblik van de Gortershoek.

De Gortershoek op een ansichtkaart uit ongeveer 1960.
In het midden het kaaspakhuis. Links daarvan het Zaans Historisch Museum, toen nog Zaanlandsche Oudheidkamer.
Het hoge pand er tussen in is de voormalige NH-pastorie, voordien het praktijkhuis van dr. J. Mulder; na diens overlijden nog jarenlang bewoond door zijn pleegdochter mej. Alberti. Nu woonhuis van Notaris A. Moesker.
Foto: uitg. C. Wit & Zn., Zaandijk
Het nu verbouwde kaaspakhuis; links geflankeerd door het woonhuis van Notaris Moesker, rechts door het fraaie geveltje behorend bij het huis van de heer J. Stuurman.
De huidige eigenaar liet door FKG-architecten bna een bouwplan maken om het pakhuis voor bewoning geschikt te maken.
De familie Zwart woonde namelijk vóór aan de Lagedijk-zijde en dreef haar handel in het pakhuis aan de achterkant. Een duistere, stenen gang verbond de toegang aan de Lagedijk, via het woongedeelte, met het pakhuis. Ten behoeve van het kaastransport was in die gang een smalspoor aangelegd. Dat spoor eindigde op een steiger in de Zaan. Met recht een pand “aan weg en water” zoals men dat vroeger noemde.

Bij de verbouw van het exterieur, werd de gebroken vorm van de waterborden overgenomen van het oorspronkelijke pand. Op oude foto’s is dat duidelijk te zien.
Om ruimte te krijgen voor een Zaanterras werd de gevel, die immers tot aan de oever van de Zaan reikte, circa 3,5 meter naar binnen gezet. In die gevel kwamen grote ramen, zowel op de begane grond als op de 1e verdieping. Alle ramen aan de linkerzijde worden nog voorzien van houten lamellen die aan de buitenzijde worden aangebracht.

Informatie bij Bouw- en Woningtoezicht van Zaanstad leerde dat de ingediende tekeningen in overeenstemming waren met het bestemmingsplan. En, dat zowel de Welstands- als de Monumentencommissie een positief advies uitbrachten. Daarom konden de bouwvergunningen vlot worden afgegeven.

Hoe is het mogelijk dat een op zichzelf fraai, eigentijds ogend pand, in deze historische omgeving wordt toegelaten?
En, wat blijft er dan over van het beschermd dorpsgezicht?
Dat vragen velen zich af.

We legden deze vraag voor aan architect Goedhart van FKG en die wees erop dat de gehele Gortershoek-locatie in feite diverse bouwstijlen laat zien; zowel uit de 17e, 18e, 19e als uit de 20e eeuw. Een staalkaart van stijlen eigenlijk. In al die eeuwen bouwde men ‘eigentijds’ en greep men zelden terug op een stijl van honderd of meer jaren daarvóór. Hij (Goedhart) doet nu niet anders.

Voor Zaans Schoon is dit geen onbekende opvatting maar zij wil toch een kanttekening plaatsen: Zaans Schoon heeft geen bezwaar tegen eigentijds bouwen. Zij is echter van mening dat dit niet dient te geschieden in een overigens historische omgeving als een beschermd dorpsgezicht. Daar zou een moderne architect zijn ontwerp dienen aan te passen aan de bestaande omgeving.
En, waar al zoveel in de Zaanstreek - maar ook elders - is verdwenen, prijzen wij ons gelukkig in de Gortershoek een locatie te hebben waar ongetwijfeld een andere oplossing had kunnen worden gevonden.

Tenslotte wijst Goedhart erop dat dit nog slechts fase 1 van het bouwplan is. Aan de Zaanzijde komt nog een constructie ter hoogte van het terras.
In de volgende uitgave van Anno (140) zal hij die met een bouwtekening en een toelichting beschrijven. Dan, als het ontwerp van mw. I. de Boorder arch.bna/bni en verbonden aan zijn bureau gereed is, vindt hij de tijd rijp voor eventuele kritiek en wil hij de discussie daarover graag aangaan.
Wellicht kunnen we dan ook kennisnemen van de beweegredenen en de mening van de opdrachtgever.

Geraadpleegde literatuur: