KROMHOUT auto's in de Zaanstreek

De Kromhout Motorenfabriek, en later ook autofabriek, van de Gebroeders Goedkoop heeft jarenlang in Nederland een bekende en goede naam gehad. Vooral de sinds 1935 gebouwde auto’s stonden bekend als robuust en betrouwbaar. Op 11 maart 1867 kocht Daniël Goedkoop de scheepswerf ‘t Kromhout aan de Hoogte Kadijk te Amsterdam. De naam ‘t Kromhout was ontleend aan het in de scheepsbouw veel gebruikte hout met kromgegroeide delen, dat zeer geschikt was voor het maken van gebogen delen en verbindingstukken.

Door Jan Bakker

Een viertact Kromhout Petroleum Motor uit 1904, gebouwd voor een motorboot bij de firma Wessanen & Laan te Wormerveer

De karakteristieke neus van de Kromhout vrachtwagen. (verzameling J. Bakker)

Aanvankelijk werden kleine schepen en lichters gebouwd doch er werden ook herstellingen uitgevoerd. In latere jaren namen de zonen van D. Goedkoop het bedrijf over. Onder leiding van zoon Jan werd in 1900 de eerste stoommachine geconstrueerd. Van stoommachines naar scheepsmotoren was een volgende stap. In 1901 besloten de gebroeders Goedkoop een 1 cilinder benzinemotor te gaan bouwen. Leverbaar werden toen motoren van 2, 4 en 6 PK. Het succes bleef echter uit omdat de bediening nogal ingewikkeld was.

In 1904 werd, na inschakeling van een expert, besloten om langzaam lopende 1 cilinder vier-takt petroleummotoren te bouwen; speciaal voor binnenvaartschepen. Een eerste serie van 12 stuks werd opgezet en in de loop van 1904 volgde de aflevering van enkele exemplaren. Ook deze motoren voldeden niet aan de verwachtingen. Na wat moeilijkheden overwonnen te hebben besloot men toch door te gaan met de motorenbouw. Op de R.A.I in 1905 toonde men een 12 PK motor die in een boot gebouwd was. In datzelfde jaar werden de eerste 12 exemplaren afgeleverd en dat was het begin van een succesvolle motorenproductie.

Bedrijven in de regio zagen kennelijk wel iets in de nieuwe motoren die voor het gebruik in schepen werden aangewend. De firma Wessanen en Laan te Wormerveer had al in 1904 een viertakt Kromhout petroleummotor in dagelijks gebruik. Dit type werd tot 1910 gebouwd.
Na vele ‘ups en downs’ besloot men in 1932 de sterk opkomende dieselmotoren te gaan bouwen. Voor het ontwerpen en construeren ontbrak de tijd en daarom werd er contact gezocht met de firma Gardner & Sons nabij Manchester in Engeland. In 1932 verkreeg Kromhout de licentie voor de bouw van Kromhout­Gardner L.W.Motoren. In 1933 werden er meer dan 100 van deze motoren verkocht voor inbouw in bussen en vrachtauto's.
Het bekende bedrijf Bruynzeel te Zaandam was een vroege afnemer van een Kromhout­Gardnermotor. In 1933 werd zo'n motor ingebouwd in een Beers tractor van Bruynzeel. Beers was ook een Nederlands bedrijf dat enkele trekkers en autobussen geproduceerd heeft. Papierfabriek Van Gelder Zonen, welbekend in de Zaanstreek, liet in White-trucks Kromhoutmotoren bouwen en kennelijk met een goed resultaat.

In 1935 besloot men bij Kromhout complete bedrijfswagens te gaan bouwen. Daartoe werd op 6 mei 1935 de N.V.Kromhout-Auto-Industrie opgericht. De allereerste Kromhoutauto werd een autobus, chassisnummer B 101, (de B staat voor bus) die met een viercilindermotor, op 31 mei 1935 werd afgeleverd aan het busbedrijf NACO te Purmerend. De NACO zou later nog vele Kromhoutbussen aanschaffen of Kromhoutmotoren in reeds in bedrijf zijnde andere bussen laten plaatsen. Na de NACO volgden nog vele afnemers van kromhoutbussen end trekkers en trucks. Vele busbedrijven hebben jarenlang Kromhoutwagens in bedrijf gehad; enkele daarvan waren de HTM in den Haag, BBA te Breda, RET in Rotterdam en GVBA te Amsterdam.

Zaanse afnemers

De vrachtwagens die de Koninklijke papierfabrieken Van Gelder Zonen gebruikte voor vervoer van rollen papier hadden een speciale laad- en losklep op de oplegger (Gemeente Archief Zaanstad)

Ook bedrijven uit de Zaanstreek schaften zich Kromhout wagens of motoren aan. In alfabetische volgorde waren dat:
— ALBERT HEYN te Zaandam, keek aanvankelijk de kat uit de boom en bestelde pas in 1956 de eerste trekker. Van 1957 tot 1962 volgden nog 3 trekkers en 2 vrachtauto’s. In die periode werden ook nog 3 Verheulvrachtauto’s met Kromhoutmotor aangeschaft. Nadat Kromhout in 1959 de laatste chassis had afgeleverd nam Verheul in beperkte mate de chassisbouw over en maakte aanvankelijk nog gebruik van motoren van Kromhout. Voor zover bekend bestaat er nog 1 Kromhouttrekker die ooit van Albert Heyn geweest is. De wagen is gerestaureerd en in particulier bezit.
— R. BONT te Wormerveer kocht in 1938 van Kromhout een trekker en heeft er later nog een tweedehands exemplaar uit 1954 bijgekocht. Eerder genoemd bedrijf van Bruynzeel heeft in totaal 19 Kromhouttrekkers en 1 vrachtauto gekocht. In 1960 volgden er nog 4 Verheultrekkers met Kromhoutmotoren. In de oorlogsjaren werden 2 trekkers van Kromhout voor Bruynzeel van gasgeneratoren voorzien. Bekend is een foto waarop een Kromhout van Bruynzeel voorzien is van het Provincienummer G-93908
— J. DEKKER te Wormerveer schafte tussen 1948 en 1951 vier Kromhouttrekkers aan.
— J. KALF te Westzaan kocht de eerste Kromhouttrekker in 1950 gevolgd door een 2e in 1953 en een derde in 1955. Later werden hier nog twee reeds gebruikte trekkers aan toegevoegd.
— ALB. KEYZER uit Zaandam had tankopleggers in bedrijf. In de jaren 1951 en 1952 werden daarvoor drie Kromhouttrekkers gekocht.
— LINOLEUMFABRIEK Krommenie te Krommenie kon voor het vervoer van de zware linoleumrollen ook goede auto’s gebruiken. Daartoe kocht men in 1953 een vrachtauto en in 1954 een trekker van Kromhout.
— J. ONRUST te Westzaan had bussen in bedrijf doch geen Kromhouts. Wel van andere merken en één daarvan was een A.S.bus. AS. was ook een Nederlands automerk, gevestigd aan de Hoofdweg te Amsterdam. De A.S.bus werd in 1936 voorzien van een Kromhoutmotor.
— P. WIJTENKAMP te Zaandam had Indiana en Krupp-trucks in bedrijf. Deze trucks werden in de jaren 1934 tot en met 1936 uitgerust met een Kromhout inbouwmotor.
— Garage- en busbedrijf ZWART te Wormerveer kon in het eerste oorlogsjaar 1940 nog twee bussen van Kromhout kopen. Hierin werden echter geen Kromhoutmotoren geplaatst doch Hercules benzinemotoren. Kennelijk bevielen beide bussen zo goed dat Zwart er in 1949 nog twee van Kromhout kocht; ook weer uitgerust met Herculesmotoren.
— Autobusonderneming ZAANLAND, waarvan dezerzijds helaas geen nader adres bekend is, schafte in 1933 een inbouwmotor van Kromhout aan voor een Minervabus.

Vorenstaande gegevens zijn gebaseerd op fabrieksgegevens. Het is dus zeer wel mogelijk dat andere bedrijven uit de Zaanstreek Kromhoutwagens hebben gebruikt doch die zijn dan tweedehands elders betrokken. Nadat Kromhout de automobielfabricage beëindigd had kreeg Verheul de gelegenheid complete bedrijfsvoertuigen te maken. De motoren werden vooreerst nog van Kromhout betrokken.
Maar ook de productie van motoren kon Kromhout niet meer volhouden en in 1969 kwam dan het einde van het bedrijf. Totaal heeft Kromhout ongeveer 1950 bussen, trekkers en vrachtauto’s gemaakt, waarvan er nog ongeveer 22 al dan niet gerestaureerde exemplaren aanwezig zijn. De oudste nog bestaande Kromhouttrekker is van 1936 en is enkele jaren geleden gekocht door een Belg, Jan Bakker.

Van Gelder vervoerde met de Kromhout vrachtwagens courantenpapier van de fabriek in Velzen naar de krantendrukkerijen in Amsterdam en rollen papier van de fabriek in Wormer naar behangseldrukkerijen.