Industriële monumenten in Brussel

Vlaams Nederlandse Ontmoetingsdagen voor Industriële Archeologie

Naar jaarlijkse gewoonte organiseerde de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA) in samenwerking met haar Nederlandse tegenpool, de Stichting Erfgoed op zaterdag 11 juni 2005 de Vlaams Nederlandse Ontmoetingsdagen voor Industriële Archeologie.
Dit jaar werd gekozen voor de locatie Brussel met als thema: water, bron van kracht, schoonheid en ergernis.
In tegenstelling tot steden zoals Antwerpen, Amsterdam, Londen en Parijs, wordt Brussel in het buitenland zelden geassocieerd met water. Het was dan ook een uitdaging om de Nederlandse collegae - dé waterspecialisten bij uitstek - te verrassen met een boeiende dag over water in Brussel.

In het algemeen is Brussel niet een stad die wordt verbonden met monumenten van bedrijf en techniek. Tijdens de Vlaams Nederlandse dag van de Industriële Archeologie op 11 juni 2005 bleek dit niet terecht. Brussel heeft vanaf de Middeleeuwen een belangrijke handelsfunctie gehad. Een centrale rol speelde het riviertje de Zenne dat uitmondt in de Dender. Die op zijn beurt weer uitmondt in de Schelde.
Vanwege de strijd tussen watermolenaars en schippers weten wij dat er in de Middeleeuwen al watermolens op de Zenne waren. Op eilanden in de Zenne werden naast watermolens ook kerken en kapellen gebouwd. In de 16de eeuw werden vanuit de Zenne zijhavens gegraven die steeds verder werden uitgebreid. Er is toen ook een kanaal van Brussel naar Willebroek bij de uitmonding van de Rupel in de Schelde gegraven.
Toen Brussel in 19de eeuw op Parijs wilde lijken met zijn grote Boulevards is de Zenne overkluisd en zijn de havens dicht gegooid. Onder Koning Willem I was er steenkolen kanaal van Brussel naar Charleroi gegraven. Later werd er een nieuw zeekanaal gegraven naar de Schelde. Brussel kreeg toen een zeehaven. Het kanaal naar Charleroi werd verbonden met deze zeehaven. In het stratenplan van Brussel kan men de Zenne eilanden en de havens nog herkennen. Zo komt men in het hart van Brussel namen tegen als Kalkkade, Hooikade, Timmerhoutkade, Brandhoutkade enzovoort.

Op kleine schaal heeft men de Zenne weer onder zijn overkluizing vandaan gehaald. Ongeveer zoals in Den Bosch met de Dieze is gebeurd. Echter het water staat stil omdat het Zenne water nog zwaar is vervuild. Men is nog bezig met de bouw van een van de grootste waterzuiveringsinstallaties van Europa. Er zijn verschillende plannen om de Zenne weer geheel door de stad te laten lopen. Op autoloze zondagen viert men in Brussel het ZenneZot spektakel.
Het gebied van de zeehaven wordt gerenoveerd. Het kanaal naar Charleroi is voor het laatst in de jaren 20 van de twintigste eeuw vergroot. Er kunnen nu maximaal schepen van 1350 ton door. De bruggen over het kanaal hebben vaak industrieel archeologische waarde.

Langs het kanaal ligt de wijk Molenbeek ooit aangelegd in een moeras. In deze wijk waren vele fabrieken en arbeidswoningen. In deze wijk komen veel sociale problemen van het huidige België samen. Zo hebben meer dan 60% van de inwoners een sociale uitkering en 50% is van allochtone afkomst. Toch staan in de wijk Industrieel Archeologische monumenten en de kanaal rand wordt al ingenomen door prestigieuze lofts in oude fabriekspanden. Deze oude panden spelen een rol in het verbeteren van de buurt.

Grote delen van het Industriële verleden van Brussel hebben nog geen herbestemming. Vlakbij de Brusselse zeehaven ligt het gigantische entrepot “Thurn und Taxis” waar goederen uit zeeschepen in spoorwagons konden worden overgeslagen. De hefbrug bij Vilvoorde vraagt het nodige onderhoud. De Citroën assemblage werkplaats is nu een gigantische showroom. Er zijn in Brussel rondvaarten over het kanaal en er zijn stadswandelingen langs de monumenten. Aanbevolen.

Een appartementengebouw aan de gedempte oude binnenhaven van Brussel in zogenaamde “pakketbootstijl”. Een tussenvorm tussen nieuwe zakelijkheid en Art Deco

Een moderne kerk in beton. Hoewel de wijk voor meer dan 50% uit allochtonen bestaat is het geen moskee geworden. De Poolse immigranten hebben de kerk tot de hunne gemaakt.

Op het grote Zenne eiland stonden watermolens en later de Sint Gorikskerk. Deze kerk werd na de Franse revolutie gesloopt. Later werd er op deze plaats een markthal gebouw in Vlaamse renaissance stijl.

Het interieur van de Markthal op het voormalige grote eiland is een voorloper van de Art Nouveau met zijn gietijzeren krullen.

Bij de overgang van het Middeleeuwse naar het 19de eeuwse verkavelingpatroon ontstonden veel blinde muren. Recent heeft Brussel een groot aantal van deze blinde muren laten beschilderen door bekende striptekenaars.

Een opmerkelijke vorm van renovatie aan de rand van Molenbeek.

Een grote moderne gastanker wringt zich door het nauwe kanaal op weg naar de sluis.

De voormalige assemblage fabriek van Citroën aan de zeehaven is nu showroom.

Restant van de oude giethal waar de loopkant nog is te zien. Er in en omheen is nieuw bouw gerealiseerd.

De Bellevue Kriek brouwerij aan het kanaal van Brussel naar Charleroi. De gistingskuipen staan nog op het dak. Aan ‘Geuzen Lambiek’ worden kersen toegevoegd.

Een gietmodel van een standbeeld van Abraham Lincoln in de voormalige Bronsgieterij in Molenbeek. De bronsgieterij is nu het industrieel archeologische museum La Fonderie.

Museum La Fonderie heeft veel machines in de open lucht. Er is duidelijk nog geen geld om er een volwaardig museum van te maken.