50 Jaren

Departement Zaanstreek der Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel

1900 - 1950

Voorwoord

Gaarne voldoe ik aan het verzoek om een voorwoord te schrijven voor dit gedenkboek. Bij lezing van de tekst trof het mij hoe gelukkig de schrijver, de heer E. A. Veen, geweest is met de indeling van zijn stof. Een korte weergave van de geschiedenis van onze aloude Maatschappij, gevolgd door een opsomming van de belangrijkste gebeurtenissen van het departement Zaanstreek in de eerste jaren na de oorspronkelijke oprichting, het kwijnen van de belangstelling voor onze Maatschappij in de negentiende eeuw en dan de eigenlijke hoofdschotel, de herrijzenis in 1900, het jaar dat bij deze herdenking gevierd wordt. Men leest eerst over de "rustige" onderwerpen, die in het grijs verleden de aandacht van de Maatschappij en haar leden genoten en men ziet zich verplaatst in de tijden dat er in de Zaanstreek meer departementen bestonden en wel te Jisp, Assendelft, Oost-Zaandam (toen nog een afzonderlijke gemeente), Westzaanen, West-Zaandam, Zaandijk, Wormer en Wormerveer. Men raakt onder de bekoring van die tijden, toen de concentraties nog niet zo doorwerkten en op plaatsen enkele kilometers van elkaar verwijderd het bestaan van een bloeiend departement mogelijk was.
Men wordt herinnerd aan de tijd dat het slecht ging met de Maatschappij; men voelt de apathie die over de vertegenwoordigers van de nijverheid en handel gekomen was en ik lees in dit gedenkschrift: 'Bij gebrek aan nadere gegevens moeten wij dus aannemen, dat in de loop van de negentiende eeuw en wellicht reeds in de laatste moeilijke jaren van de achttiende de Zaanse departementen geleidelijk hebben opgehouden te bestaan. Trouwens het totaal ledenaantal in het Koninkrijk der Nederlanden in 1815 van de "Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij" (zoals de toenmalige naam luidde) bedroeg slechts 367 leden, verdeeld over 17 departementen; tijdens dit dieptepunt zullen de Zaanse departementen wel verdwenen zijn'.
Maar dan komt de opleving. De beschrijving van de geschiedenis van het departement Zaanstreek sinds 1900, het jaar dat de heer Jan Adriaan Laan door onze oud-secretaris, G.S. de Clercq, gewonnen werd om zijn schouders er onder te zetten, is uitermate boeiend en houdt de aandacht vast, tot men met het lezen van het jaarverslag over 1949 aan het einde van dit geschrift gekomen is.
Men voelt hierin de polsslag van dit machtige industriegebied: de Zaanstreek, een bolwerk voor de vrijhandel, zoals de schrijver het uitdrukt, maar nooit verstard in conservatisme. Men houde mij ten goede, dat ik in dit korte voorwoord geen andere namen noem dan die van Jan Adriaan Laan. In deze persoon huldig ik tegelijk de talloze andere figuren, wier naam onverbrekelijk verbonden is met de Zaanstreek en die zich voor het departement grote inspanning en dikwijls belangrijke financiële steun getroostten.
Men hoort wel eens in de boezem van onze Maatschappij de klacht dat het terrein voor zelfstandige arbeid van de departementen zo begrensd is en dat andere organisaties haar dikwijls het gras voor de voeten wegmaaien; men leze dan aandachtig hetgeen de schrijver vermeldt over wat de Zaanstreek voor het onderwijs deed en nog doet, de rapporten die daar het licht zagen en nog meerdere uitingen van een intensief afdelingsleven.
Het was zeker niet toevallig, dat wij op de laatste vergadering met de departements-besturen de geachte schrijver van dit gedenkboek verzochten en bereid vonden een inleiding te houden over de activering van de departementen en de mogelijkheden hiervoor. Met dezelfde deskundigheid als toen en gedragen door een diep begrip voor de belangrijke rol die de Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel in het maatschappelijk leven ook thans nog inneemt heeft ons Hoofdbestuurslid, tevens voorzitter van het jubilerend departement, dit gedenkboekje geschreven. Mijn slotwoord moge een woord van oprechte dank zijn aan de heer Veen voor zijn voortreffelijk werk. Ik doe dit vergezeld gaan van onze welgemeende gelukwensen met de viering van de 50-jarige herrijzenis van een van onze beste afdelingen, het departement Zaanstreek.

G.A.PH. WEYER,
Algemeen Voorzitter van de
Nederlandsche Maatschappij
voor Nijverheid en Handel.

Haarlem, Mei 1950.

Achter in het boekje is de fraaie Kaart van Fabrieken en Ondernemingen langs de Zaan ingevoegd.

UITVOERING BOEK: