Cacao langs de Zaan

Cacao langs de Zaan

De molens, de fabrieken

Door: Thijs de Gooijer

De Zaanstreek is een van de belangrijkste industriegebieden van Nederland. De producten van Honig. Alben Heijn en Duyvis zijn in ieder huishouden te vinden. Maar ook veel van de fabrieken die de grondstoffen voor deze bedrijven maken hebben hiergestaan. Honderden industriemolens hebben vele eeuwen ruwe grondstoffen uit de hele wereld verwerkt tot halffabricaten voor de voedselindustrie. De Zaanstreek heeft vanaf de introductie van de cacao in West-Europa een vooraanstaande positie in de cacaowereld gehad en ook veel bijgedragen aan de popularisering van chocolade: van spijs der goden naar de verfijnde lekkernij die wij nu kennen. De verwerking van cacaobonen is gebaseerd op het maalproces in cacao- en specerijmolens, dat aan het eind van de negentiende eeuw in de eerste fabriekjes verder ontwikkeld werd tot het superieure productieproees in de huidige cacaofabrieken.

Na zijn eerdere overzichtswerk Molens langs de Zaan geeft Zaankanter Thijs de Gooijer in Cacao langs de Zaan een overzicht van de historie van de cacao en chocolade in de Zaanstreek: van de tientallen cacao- en chocoladefabriekjes uit het molentijdperk naar de resterende cacaogiganten met hun gezamenlijke productiecapaciteit van een half miljoen ton. Een nuist voor elke geïnteresseerde in cacao, in molens en in de industriële geschiedenis.

De molens, de fabrieken

Thijs de Gooijer, juni 2011

Ooit was de Zaanstreek de voorraadschuur van Nederland. Het was vooral de grote verscheidenheid aan allerlei soorten nijverheid en fabrieken, die het Zaanse land rondom de rivier uniek maakte in Nederland. Meel, rijst, oliën, margarine, linoleum, textiel, verf, munitie, chemicaliën, stijfsel, hout, chocolade, levensmiddelen, tabak, het werd en wordt hier nog steeds gemaakt. Zeker, het beeld is door de jaren heen flink veranderd. Bedrijven werden verkocht of kwijnden weg, oude industrie maakte plaats voor nieuwe en fabrieken groeiden uit hun jasje. En de leefgemeenschap groeide mee.

Legendarische cacao- en chocoladebedrijven als De Jong, Pette, Grootes en Boon, die ooit met een enkele molen begonnen waren, verdwenen door crisis, overname, brand en andere tegenslag. Zij maakten plaats voor de huidige cacaoverwerkers, reusachtige bedrijven die de chocolade afgestoten hebben en zich volledig zijn gaan specialiseren in het produceren en veredelen van cacaoboter en cacaopoeder in al zijn vormen.

De cacao blijft onlosmakelijk verbonden met de Zaanstreek. De cacaoreuzen verwerken hier een groot aandeel van de wereldcacao-oogst: een dikke 500.000 ton cacaobonen en daarnaast de veredelde halffabrikaten. Een ongelooflijke berg cacao, die uit verschillende landen rond de evenaar via Amsterdam, de grootste cacaohaven ter wereld, naar de fabrieken langs de Zaan komt en vandaar zijn weg vindt naar chocoladefabrieken in de hele wereld. Niet voor niets staat de Zaanstreek internationaal bekend als 'Cocoa Valley'.

Dit boek wil meer dan een indruk geven van wat er geweest is en wat er nu is. Te beginnen met een overzicht van de geschiedenis, de teelt, de overslag en het proces richt de focus zich op de eerste cacaomolens en fabrieken, met hun vaak veelzeggende namen, de tweede generatie cacaomolens en moderne fabrieken en op de mensen die erin werken en gewerkt hebben. Tenslotte wil ik u een overzicht van de belangrijkste cacaobranden niet onthouden, want de Zaanse brandweer heeft menigmaal moedig de strijd aangebonden met de vuurduivel, die zo op cacao gesteld is.

Het is onmogelijk om in één boek een compleet overzicht te geven van de geschiedenis van de cacao in de Zaanstreek. Ik hoop echter dat ik met dit boek de betekenis van de cacao voor de Zaankanter tot leven wek. De verbondenheid van de Zaankanter met het bruine goedje is terug te vinden in de fabrieken, waar families van vader op zoon, van moeder op dochter werkten en het cacaovak leerden. Waar vroeger het oog en de neus de kwaliteit moesten beoordelen, neemt nu een nieuwe generatie het initiatief over en wordt het proces aangestuurd met computers. De Zaanstreek met zijn cacao, de balen, de boten, het werk, de fabrieken en de geurtjes: we willen en kunnen het niet missen.

UITVOERING BOEK:

Uitvoering/Formaat:Softcover, 17 x 24,5 cm
Aantal pagina's:144
Auteur:Thijs de Gooijer
ISBN:978-90-72810-595
Uitgave:Uitgeverij René de Milliano, Alkmaar