De aanleg van het Noordzeekanaal ging gelijk op met het droogmaken en dus de verdwijning van het IJ, omzoomd door zijn eeuwenoude zeedijken en bespoeld door eb en vloed. Daarbij was in erste instantie geen rekening gehouden met de belangen van de havenstad Zaandam, die ineens zijn rede en onmiddellijke toegang tot het brede IJ had verloren. Amsterdam had, als initiatiefnemer alleen zijn eigen toekomst als havenstad voor ogen.
Gelukkig kon het onheil bezworen worden: in 1879 kwam de aansluiting tot stand via een zijkanaal van het Noordzeekanaal (Zijkanaal G); vijf jaar later werd dat zijkanaal geheel doorgetrokken tot de Hogendam. Het Oosterkattegat werd doorgegraven zodat er een kaarsrechte vaart ontstond tussen Noordzeekanaal en Dam (en waardoor er een eiland ontstond midden in de Voorzaan. Het westelijk gedeelte van het Voorzaangebied werd bestemd tot een goederen- en houthaven nieuwe stijl. De herboren zeehaven Zaandam was daarmee een feit.
Uit: De Glorie van Zaandam
Zeven eeuwen geschiedenis, gezien van de Hogendam
Door: P.N. Helsoot
Ontwerp voor verbinding van de Voorzaan met het Noordzeekanaal via zijkanaal G.
Tekening: Gemeentearchief Zaanstad
Door aanklikken kunt U deze tekening vergroten.
Deze nieuwe doorvaart vanaf het Noordzeekanaal maakte het nodig nieuwe bakens te plaatsen die de schepen konden geleiden bij hun tocht naar de sluizen in de Hogendam. In het jaar waarin het Kattegat werd doorgraven werden er twee scheepvaartgeleidebakens geplaatst in de Zaandamse haven.
Scheepvaartbakens
De scheepvaartgeleidebakens bestonden uit een stelsel van twee masten die in elkaars verlengde, evenwijdig aan de Voorzaan stonden opgesteld. Eén mast stond aan de zuidelijke punt van het eiland in de Voorzaan. De andere mast stond aan de Hogendijk in Zaandam.
De mast die stond aan de zuidpunt van het eiland is een houten, geteerde constructie, die bestaat uit een verticale balk, gesteund door een houten voet van vier verticale balken, gestijfd door diagonale balken en aan de bovenzijde met horizontale balken tot een platform gemaakt. Via een trap kan het platform worden bereikt. Vandaar kan men met treden die zijn bevestigd aan de verticale balk de top bereiken. De top bestaat uit een metalen, gelijkbenige driehoek met de punt naar boven. De driehoek bevat horizontale ribben en in het midden twee evenwijdige verticale ribben. Aan de voorzijde is een wit elektrisch licht bevestigd.
De tweede mast is een geheel metalen (ijzeren) geklonken mast, die bestaat uit een voet met daarboven de eigenlijke mast die het topteken draagt. De voet is ten opzichte van de mast een weinig verbreed en met metalen platen dichtgemaakt; er is een deurtje waardoor men de ladder in de mast kan bereiken. De mast zelf
bestaat uit vier stijlen met hoekprofielen die horizontaal en diagonaal gestijfd zijn met dwarsverbindingen.
Het topteken bestaat uit een ronde plaat waarin het jaartal “1886” is uitgespaard, en daar omheen een metalen, gelijkbenige driehoek op de punt voorzien van horizontale ribben. De voet van de mast is groen geschilderd, de mast zelf wit, en de driehoek rood.
Links staat een kaartje uit “Bescherming waterstaatkundige monumenten in Noord-Holland” waarop de oorspronkelijke lokatie van de beide masten is aangegeven. In 2006 staan de masten op een ogenschijnlijk willekeurige plek in de Oude Haven (foto rechts).
Een nieuwe haven
Een vogelvlucht perspectief van de Zaandamse haven omstreeks 1911.
Dit perspectief toont het havencomplex vanuit het zuiden, over het Noordzeekanaal. Rechts voert het kanaal naar Amsterdam, links naar zee via de sluizen bij IJmuiden. Rechts ziet u verder Zijkanaal G, de Voorzaan en de Oude Haven, de Hoge Dam met de sluizen naar de Zaan en uiteindelijk bovenin de tekening de Zaan. In de Voorzaan ziet u verder het eiland waarop de
grote houthandels van William Pont en Gras waren gevestigd. In de jaren negentig van de vorige eeuw zijn deze bedrijven verhuisd en is het eiland bebouwd met woningen en enkele kleinere bedrijven.
In het midden ziet u de Nieuwe Haven en de Balkenhaven. Deze havens zijn in de jaren tachtig van de vorige eeuw weer gedeeltelijk gedempt i.v.m. de aanleg van de Hemspoortunnel en een nieuw bedrijven terrein.
Door aanklikken kunt U deze tekening vergroten.
Bron: De Zaansche Handel en Nijverheid. Dit boek verscheen in 1911 bij de firma Emrik en Binger te Haarlem, ter gelegenheid van de opening van de nieuwe Zaandamse haven in juli van dat jaar. In 1983 verzorgde de Vereniging tot Behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek (MBTZ) een herdruk van dit boek.
