Woonhuizen, kerken, boerderijen, molens, pakhuizen, raadhuizen, een pastorie, een polderhuis, een doktershuis en een burgemeesterswoning. Een greep uit de vele tientallen monumenten die de gemeente Wormerland rijk is. Ze liggen verspreid in de voormalige gemeenten Wormer, Jisp, Wijdewormer en de buurtschappen Oostknollendam, Spijkerboor en Neck.
De aard van de monumenten (rijks-, provinciale en gemeentelijke) is even divers als gevarieerd. Ze omvatten zowel chique villa's als houten arbeiderswoningen, de internationaal befaamde fabriekswand met zijn pakhuizen en rijstpellerijen langs de oever van de Zaan, kerkgebouwen van rooms-katholieken, hervormden en doopsgezinden, een herberg met kolfbaan en imposante boerderijen en stolpen met de karakteristieke piramidevorm. Onder de monumenten ook opmerkelijke objecten, zoals een pannenhooihuis en een seinmast als een zeldzaam overblijfsel uit de geschiedenis van de waterbeheersing in Noord-Holland. Een bijzonderheid is ook een tot woning omgetoverd gemaal, een (gedempte) schutsluis en een particuliere begraafplaats met koetshuis.

In het voorwoord van ‘Monumentaal Wormerland’ geeft burgemeester Tange een korte toelichting op het ontstaan van dit ‘monumentale’ boekwerk.

Monumentaal. Volgens de ‘dikke’ Van Dale niet alleen ‘van de aard van of het uiterlijk hebbend van een monument’, maar ook ‘groots of indrukwekkend’. Dit laatste geldt niet alleen voor de historie van onze (jonge) gemeente, maar zeker ook voor Wormerland vandaag de dag.

De gemeente Wormerland kent een rijke cultuurhistorie. Het is van oudsher een gebied met veel industriële bedrijvigheid. De overgebleven pakhuizen aan de Zaan zijn hiervan stille getuigen. De pakhuizen, waaronder Java, Batavia en Saigon en pellerijcomplex Hollandia zijn mooie voorbeelden hoe moderne gebruiksmogelijkheden worden gecombineerd met historische gebouwen. De oude pakhuizen voor onder andere rijst en meel werden industrieel erfgoed waar je kunt wonen, ontspannen en werken. Maar daarnaast is er ook een rijke landbouwhistorie. De boerderijen en stolpen zijn hier nog het levende bewijs van.

Toch is helaas een deel van onze cultuurhistorie verloren gegaan. Er was in het verleden veel minder aandacht voor historische gebouwen en vaak moest er dan ook plaats gemaakt worden voor nieuwbouw. Gelukkig zijn die tijden veranderd en is er steeds meer belangstelling voor onze geschiedenis.

In onze gemeente zijn er steeds meer mensen en historische verenigingen die zich inzetten voor het behoud en beschermen van het nog bestaande erfgoed. Zo kennen we binnen onze gemeente de Oudheidkundige Commissie in Jisp, de Stichting Historisch Oost-Knollendam, het Historisch Genootschap Wormer en de Stichting Behoud Cultuur Historie Wijdewormer.

Ook de gemeente Wormerland is in 2003 een andere koers gaan varen om het cultureel erfgoed in stand te houden en nog beter te beschermen. De gemeente kende op dat moment alleen provinciale en rijksmonumenten. Om ook panden te beschermen die uit lokaal oogpunt zeer waardevol zijn is de gemeente actief aan de slag gegaan om een gemeentelijke monumentenlijst en bijbehorend beleid op te stellen. Dit alles onder de bezielende aanvoering van wethouder Peter Roos. Hij heeft zich sterk gemaakt om het monumentenbeleid ook inhoud te geven. Dit boek is mede op zijn initiatief tot stand gekomen.

Ik wens u veel lees-, maar vooral ook kijkplezier.

Peter Tange
Burgemeester

Het fraaie boekwerk is de neerslag van het door de gemeente Wormerland uitgevoerde, en in de gemeenteraad breed gedragen, monumentenbeleid. Op 22 maart 2005 heeft het college de leden van de monumentencommissie benoemd en op 8 april 2005 zijn de leden geïnstalleerd. De commissie bestaat in 2009 uit 4 leden en een ambtelijke secretaris:

• Voorzitter / lid-deskundige: Jan Goedhart
• waarnemend voorzitter / lid - deskundige: Jan Piet Bloem
• Lid - deskundige: Kees Klaase
• Lid - deskundige: Piet Kleij
• Secretaris: Sjaak Schavemaker

Uit ervaringen uit de afgelopen periode weet ik met welk enthousiasme Sjaak Schavemaker zich heeft ingezet voor het op tijd opleveren van het zeer informatieve boekwerk, en dat alles volgens de hoge kwaliteitseisen van de monumentencommissie. Voorwaar een mooie prestatie.