Monumentale houtloods lijkt gered

Het terrein van houthandel Pontmeyer wordt ingericht voor woningbouw

pontmeyer

Nadat groothandel Pontmeyer het terrein aan het Zuideinde in Westzaan had verlaten werden in de zomer van 2006 de houtloodsen gesloopt en werd het terrein ingericht voor woningbouw. Een monumentale houtloods uit het begin van de vorige eeuw, heeft zich echter voorlopig nog staande weten houden in het geweld van de slopers.

Woningstichting Westzaans Belang begreep al gauw dat een dergelijk groot project hun eigen financiële middelen te boven ging en zocht aansluiting bij De Woonmij Zaanstad. Op 17 juni 2005 fuseerde Woonmij Zaanstad met Saenwonen en vormde zo Parteon. Inmiddels is deze woningcorporatie de projectleider in dit project. Op het terrein, bekend onder de naam ‘Westzanerwerf’, zullen naar schatting 185 woningen worden gebouwd. Op 28 juli 2005 werd door Woonmij Zaanstad bij de gemeente Zaanstad een bouwvergunning aangevraagd.

Groothandel Pontmeyer vestigde zich aan het eind van de vorige eeuw op het terrein van houthandel Rote aan het Zuideinde in Westzaan.

pontmeyer           pontmeyer

De monumentale houtloods op het terrein van Houthandel Rote omstreeks 1910. In het midden een rolbrug over de Dijksloot naar het Zuideinde.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad

De eerste houtcoaster ‘Hangard’ in de Westzaanse haven op 3 december 1963. De kade en weg waren nog niet klaar en pas dinsdag 10 december werd door Houthandel Rote met het lossen begonnen.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad

pontmeyer

Een luchtfoto van de N.V. Houthandel v/h P. Rot.
Vervaardigd door Aviodrome, vhn KLM - Aero Carto op 4 mei 1938
Alle houtloodsen zijn nog omgeven door water. Het transport van en naar de houtloodsen ging meestal over het water. Het hout werd aangevoerd via de houthaven van Zaandam of via de nabij gelegen haven van Westzaan. Het complex van v/h P. Rot lag direct achter de Overtoomsluis.
De monumentale houtloods is de loods links onder op de foto, direct achter het Zuideinde en aan de Dijksloot.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad

pontmeyer

Dit is een gedeelte van een tekening uit het archief van Pontmeyer van de N.V. Houthandel v/h P. Rot. in Westzaan. De tekening is gemaakt omstreeks dezelfde tijd waarin de hierboven staande foto is gemaakt. De gebouwen komen nauwkeurig overeen.
Tekening: Archief Pontmeyer

pontmeyer

Op het stedenbouwkundig plan op de website van Kuijs Reinder Kakes - Consultancy ontbreekt de monumentale houtloods. Dat betekent dat er volgens deze plannen een plek buiten het terrein voor het provinciaal monument moet worden gezocht.

De consultants van KRK schrijven op hun website:
Op de plek van deze oude houtwerf is een modern stedenbouwkundig plan losgelaten. Als uitgangspunt was vergeten de woonconsument centraal te stellen. Gevolg: een fraaie ontwikkeling die te weinig kopers zou trekken. Door nuancering, verandering en dosering is de ontwikkeling meer levensvatbaar geworden.
Ontwikkelaar: De Woonmij te Wormerveer
Realisatie: vanaf 2005
Advies: Kuijs Reinder Kakes, Robert de Joode en Bob Kuijs

Dat KRK enthousiast is over dit plan blijkt wel uit het volgende citaat:
Westzanerwerf 2005
Op een landelijke plek niet ver van het centrum van Zaandam komt een fraaie, kleinschalige woonwijk omsloten door weiden, water en de oude bebouwing. Onder meer vrijstaande villa's, duo-woningen, eengezinswoningen, 2/1-kappers en enkele appartementen.

Dit plan beslaat het terrein zoals dat op de bovenstaande luchtfoto en tekening uit het archief van Pontmeyer is te zien.
Bron: Website van Kuijs Reinder Kakes

Pontmeyer is een groothandel in hout, plaat- en bouwmaterialen met meer dan 50 vestigingen in Nederland met het hoofdkantoor in Zaandam. Aan de Symon Spierweg, in de haven van Zaandam heeft het bedrijf een eigen terminal waar schepen hun lading kunnen afleveren. De basis van het bedrijf werd gelegd in 1844, toen ondernemer William Pont de ‘Houthandel William Pont’ oprichtte. Gedurende een groot deel van de vorige eeuw domineerden de houtloodsen van dit bedrijf het beeld van de Zaandamse houthaven.

Van de houthandel Pont Meijer aan het Zuideinde in Westzaan (sinds 1991) begint de geschiedenis met een door Pieter Rot opgerichte handel in brandhout in 1886. Deze groeide uit naar een handel in timmerhout. In 1918 werden de opstallen en terreinen overgenomen van de gestaakte houthandel A. de Lange en Zonen. Daarbij was de stoomhoutzagerij ‘de Huismus’, gebouwd op de plaats van de in 1875 verbrande molen met dezelfde naam. De naam werd in 1918 veranderd in ‘de Adelaar’. In 1938 werd begonnen met een schaverij- en lijstenfabriek.

Na 1945 werd de naam Rot veranderd in Rote. Na de Tweede Wereldoorlog werden er grote 100 meter lange en 20 meter brede houtmagazijnen bijgebouwd. De sloten tussen de oude houtloodsen werden gedempt. Het bedrijf schakelde over van vervoer over water naar vervoer per as.

Het ontmantelen van de ‘Nieuwe’ houtmagazijnen

pontmeyer         pontmeyer
pontmeyer         pontmeyer
pontmeyer         pontmeyer

Nog slechts een enkele originele houtloods stond overeind

pontmeyer

Het provinciale monument

Op het bedrijfsterrein van Pontmeyer in Westzaan stonden houtloodsen uit verschillende bouwperioden. De beschermde houtloods ligt op het zuidwestelijke gedeelte van het bedrijfsterrein en stond bij de houthandel bekend onder de naam ‘loods 1’. Deze parallel aan de Dijksloot gelegen houtloods dateert vermoedelijk van rond 1900. Aan deze loods is aan de noordzijde ‘loods 2’ vastgebouwd. Deze loods valt niet onder de bescherming. Begin oktober 2006 stonden beide loodsen nog op het terrein. Loods 2 werd ontmanteld: de dakpannen waren reeds afgevoerd. Voor loods 1 werd op dat moment nog een nieuwe plek, op of buiten het terrein, gezocht.

Aan de zuidzijde grenst loods 1 aan de Dijksloot, aan de westzijde aan een sloot evenwijdig aan het Zuideinde. Aan de oostzijde bevond zich de toegang tot de insteekhaven voor de meer noordelijk gelegen loodsen. Deze toegang, is net als de insteekhavens tussen de overige houtloodsen, gedempt.

Beschrijving in het Register Provinciale Monumenten Gemeente Zaanstad

De houtloods heeft een langgerekt rechthoekig grondplan, waarop een houten houtloods is opgetrokken met één opslagniveau onder een zadeldak met rode Hollandse pannen. De noklijn loopt evenwijdig aan de Dijksloot en staat loodrecht op het Zuideinde. De kapconstructie bestaat uit gordingen waarop de vierkante sparren zijn aangebracht. De pannenlatten zijn haaks op de sparren bevestigd. Aan de zuidzijde (zijde van de Dijksloot) heeft de loods een dakoverstek. De houten draagconstructie van de loods bestond in oorsprong uit eenentwintig dwarsgebinten, die genummerd waren van één (de meest oostelijke) tot en met eenentwintig (de meest westelijke). Het eerste tot en met vijfde gebint is naderhand gesloopt ten behoeve van een bakstenen aanbouw, die niet onder de bescherming valt. Tussen het vijfde en achtste gebint zijn de middenstijlen verwijderd en is na een brand het dakoverstek aan de zuidzijde vervangen door een wand met uitneembare houten hangwanden. Deze hangwanden, die met ijzeren haken aan de ombouw hangen, bestaan uit een frame van houten regels waartegen aan de buitenzijde verticale latten zijn bevestigd met (lucht-)kieren ertussen. De constructie is verstevigd door schuine latten aan de binnenzijde. De gebinten met nummers acht tot en met eenentwintig zijn nog oorspronkelijk en bestaan uit twee bekantrechte zijstijlen en een ronde middenstijl die doorloopt tot de nok. De stijlen staan op gemetselde poeren met houten dekplaten. Tussen de gebinten zijn geen onderslagbalken aangebracht. In de loods wordt het hout in dwarsrichting gestapeld. De gebintconstructie wordt verstijfd door middel van schoren en kruisende steekschoren. De dakspanten eindigen in klampen die een dakgoot dragen. Het eenentwintigste gebint (het meest westelijke) draagt nog een originele kopgevel, bestaande uit stijl- en regelwerk met verticale latten aan de buitenzijde. Onder het overstek zijn de latten schuin afgezaagd (voor een onderdoorloop).

REDENGEVENDE OMSCHRIJVING VAN HET MONUMENT

De vermoedelijk van rond 1900 daterende houtloods op het terrein van houthandel Pontmeyer is van architectuurhistorische waarde:

  • als vrijwel gaaf en karakteristiek voorbeeld van één van de oudste typen houtloodsen die in de Zaanstreek bewaard gebleven zijn;
  • vanwege de vrijwel gave hoofdvorm en detaillering;
  • vanwege het materiaalgebruik;
  • vanwege de gaaf bewaard gebleven constructie;
  • vanwege de historisch-functionele situering langs de Dijksloot te Westzaan.

De houtloods is van sociaal-historische waarde als element uit de industriële geschiedenis van de Zaanstreek.

pontmeyer         pontmeyer
pontmeyer         pontmeyer
pontmeyer

Een tekening van de houtloods door Han van Leeuwen, Ontwerp-Bouw-Restauratie bureau in Koog aan de Zaan.

Door: Cees Kingma - Oktober 2006
Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma, tenzij anders aangegeven.

Valid HTML 4.01 Transitional