Westzaanse houtloods verhuist naar Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’

Voor monumentale houtloods was in de Zaanstreek geen plek beschikbaar

houtloods

Een van de diverse stedenbouwkundige plannen die voor het PontMeyer terrein aan het Zuideinde in Westzaan gepubliceerd zijn. Deze versie uit 2001 is van ‘BGSV bureau voor stedebouw’ uit Rotterdam. Ook in dit plan is geen ruimte ingeruimd voor de monumentale houtloods.

In october 2006 publiceerde ik op deze website het artikel Monumentale houtloods lijkt gered. Uitgangspunt van dat artikel was dat door de status van ‘Provinciaal Monument’ de dreigende sloop van de houtloods op het PontMeyer terrein aan het Zuideinde in Westzaan waarschijnlijk wel was verhinderd. Wel stelde ik al in 2006 vast dat er bij de herinrichting van het terrein geen rekening meer werd gehouden met het integreren van deze unieke houtconstructie. Er moest een plek worden gezocht buiten het te ontwikkelen gebied. Die plek is inmiddels gevonden; de houtloods wordt, na een zeer zorgvuldige en vakkundige demontage en vervoer over water, weer opgebouwd in het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ in Uitgeest.

In het voorjaar van 2009 denkt Parteon echter nog steeds na over de invulling van het terrein:
“ Het plan voor de ontwikkeling van Westzanerwerf is nog niet definitief. In het voorgestelde plan zouden 185 woningen gebouwd worden, in meerdere fasen. Parteon oriĆ«nteert zich momenteel op herontwikkeling van een deel van het oorspronkelijke plan. Parteon is in overleg met gemeente Zaanstad om nadere invulling te geven aan het bouwprogramma. ”
Aldus de website van deze Zaanse woningcorporatie.

Men had in de afgelopen drie jaar dus nog eens goed kunnen bekijken of het toch niet mogelijk was geweest de houtloods op enige manier in het plan op te nemen. Dat is blijkbaar niet meer overwogen.

Zelfs de zoektocht in de Zaanstreek was uiteindelijk niet succesvol. In eerste instantie werd de loods aangeboden aan het Zaanse erfgoedpark voor houtbouw bij uitstek: ‘De Zaanse Schans’. Ooit opgezet als staalkaart van al het moois dat de Zaanse houtbouw te bieden heeft. Het werd een toevluchtsoord voor, elders in de Zaanstreek, bedreigde houten panden. Formeel was het argument dat de loods door de jonge leeftijd, tenslotte was deze houtloods pas ongeveer 100 jaar oud, teveel zou detoneren met de overige gebouwen op het terrein van de Zaanse Schans. Maar informeel werd mij duidelijk gemaakt dat, door de geïsoleerde ligging van de Zaanse Schans, en de grootte van de monumentale houtloods, een commerciële exploitatie praktisch uitgesloten was. Kennelijk raakt het reservaat steeds verder verwijderd van z'n oorspronkelijke doelstellingen.

Parteon had vervolgens gesprekken met het bestuur van de bezoekboerderij in Nauerna. Ook die leidden niet tot een nieuwe bestemming.

Een derde serieuze mogelijkheid was verhuizing naar een lokatie in de buurt van de Bartelsuis in Wormer. Op die lokatie hebben oorspronkelijk ook twee houtzaagmolens gestaan. Het had een aanmerkelijke versterking van het historische buurtje rondom die Bartelsluis kunnen zijn. Bovendien was daar een commerciële exploitatie wel mogelijk. Planologische problemen verhinderden echter dat er op korte termijn een dergelijke loods op die plek gebouwd zou kunnen worden.

Er moest dus uitgeweken worden naar een lokatie buiten de Zaanstreek. Op zich is dat niets bijzonders. Houten gebouwen worden al eeuwen lang uit elkaar gehaald om elders weer te worden opgebouwd. Dat gebeurde met molens, die zelfs van de Zaanstreek naar de Veluwe verhuisden. Maar ook met pakhuizen, woonhuizen en zelfs houten kerken. Dus waarom niet met deze, nog in uitstekende staat verkerende houtloods.

Wonen op z’n zaans Westzanerwerf

Ronkende teksten in de brochure van ‘BGSV bureau voor stedebouw’ uit Rotterdam wekken de indruk dat dat bureau een groot historisch besef heeft. Bovenstaande titel wordt gevolgd door: “De openbare ruimte is informeel en dorps ingericht. De architectuur daarentegen is uitgesproken; eigentijds en verwijzend naar de architectuur en het materiaalgebruik van de Zaanstreek.”.

In de bijgevoegde voorbeelden van de eventueel te realiseren wooneenheden, zowel ‘grondgebonden’ als gestapelde bouw, zal de echte kenner van de Zaanse houtskeletbouw weinig ‘historisch besef’ terugvinden. Het is dan ook niet geheel onbegrijpelijk dat de Westzaanse gemeenschap heftig heeft geageerd tegen de voorgestelde bebouwing. Temeer daar een aansprekend monument, de houtloods, daarvoor zou moeten wijken.

De rijke historie van Westzaan is af te lezen van de vele authentieke en sfeervol versierde gevels van de vroegere koopmanshuizen. Van enkele van deze huizen gaat de historie terug tot in de zeventiende en achttiende eeuw. Ze zijn met zorg gerestaureerd. Andere zijn veel jonger, ze zijn met veel passie en vakkennis opnieuw nagebouwd. Een integratie van de monumentale houtloods zou daarom een rijke aanvulling in het monumentale Westzaan kunnen zijn.

In Van wind naar stoom beschrijft Jaap Schipper hoe houtloodsen altijd onderdeel zijn geweest van het Zaanse dorpsgezicht. “Timmerlieden, molenmakers en scheepsbouwers waterden het door hen gekochte hout in insteekhaventjes naast hun huis. In houtloodsen kon het hout, beschermd tegen diefstal, verder drogen.”

houtloodsen

Een klein gedeelte van de ‘Westzijderol’. De Westzijderol geeft een overzicht van de bebouwing aan de Westzijde in Zaandam. De rol dateert uit de tweede helft van de achttiende eeuw. De maker hiervan is onbekend.
De rol is onderdeel van de collectie ZOV en bevindt zich in het Gemeente Archief Zaanstad.

Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’

Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ in Uitgeest, aan de zuidkant van het Alkmaarder- en Uitgeestermeer, ontwikkelt zich tot een erfgoedpark dat inzicht geeft in het belang dat Cornelis Corneliszoon van Uitgeest (ca 1550-1607) heeft gehad voor de ontwikkeling van Nederland als maritieme grootmacht en de rol daarin van de Zaanstreek. Cornelis Corneliszoon was o.a. uitvinder van de door wind aangedreven houtzaagmolen waardoor de scheepsbouw zich in de 17e eeuw sterk kon ontwikkelen en waardoor de Nederlanden van die tijd zich konden ontwikkelen tot de belangrijkste handelsnatie ter wereld. In de Zaanstreek werden de ontwikkelingen van Cornelis Corneliszoon al direct toegepast waardoor er aanvankelijk een grote voorsprong op de Amsterdamse houtzagers genomen kon worden.

In het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ wordt het belang van Cornelis Corneliszoon tastbaar gemaakt. Het erfgoedpark, dat zich nog in de ontwikkelingsfase bevindt, wil dit laten zien door activiteiten te ontplooien die dit duidelijk maken. Naast een permanente tentoonstelling in een bezoekerscentrum waarvoor het fundament gereed is, zal er een werkende reconstructie verrijzen van paltrokmolen ‘De Hoop’, de houtzaagmolen die tot 1911 in Uitgeest werkzaam is geweest, of krijgt paltrokmolen ‘De Otter’ uit Amsterdam mogelijk een plaats op het erfgoedpark.
Bron: Industrieel Erfgoedpark De Hoop

  tekening houtloods  
 

Een reconstructietekening van de Westzaanse houtloods, gemaakt door Architectenbureau Piet Wierenga uit Castricum. Aan de hand van deze tekening wordt de loods weer opnieuw opgebouwd in Uitgeest. Wierenga is als vaste architect betrokken bij het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’. Hij werkte tot 2007 samen met collega Jaap Schipper die, gezien zijn hoge leeftijd, ‘op afstand’ adviseert.

 

Op het erfgoedpark ‘De Hoop’ staan reeds een aantal replica's van droogschuren. In werkschuur ‘De Juffer’ bevindt zich timmerwerkplaats waar, onder leiding van ervaren houtbewerkers, leerlingen worden opgeleid tot vakmensen. Zij zullen helpen de molen en verdere opstallen, o.a. een restaurant, te bouwen. In de droogschuur ligt hout te wachten op verdere verwerking. Ook heeft de Bootbouwschool onderdak gevonden in ‘De Juffer’. In 2004 werd begonnen met de bouw van traditioneel gebouwde Staverse Jol, welke in de zomer van 2005 te water is gelaten. In 2006 werd gestart met de reconstructie van een 17e eeuws werkbootje, later gevolgd door meerdere exemplaren. Er zijn plannen om een groot schip, een 17e-eeuwse haringbuis, op stapel te zetten.

  erfgoedpark de hoop  
 

Een gedeelte van de situatietekening, gemaakt door Architectenbureau Piet Wierenga, van het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ in Uitgeest. Op deze tekening staat ook de lokatie van de houtloods aangegeven. In Uitgeest zal de houtloods weer zijn oorspronkelijke functie krijgen. Hij zal worden gebruikt voor het drogen van gezaagd hout en opslag van hout en materieel voor het onderhoud. Wellicht zal een deel worden ingericht voor oude houtbewerkingsmachines.
Bij de ontwikkeling van het park, waarvoor Architectenbureau Piet Wierenga te Castricum en Jaap Schipper, Architect BNA te Amsterdam tekenden, is uitgegaan van het bouwen van ‘representatieve gebouwen’ uit de verschillende perioden van Zaanse houtskeletbouw. De Westzaanse monumentale loods vormt derhalve een welkome, authentieke aanvulling.

 

Monumentenvergunning

Hieronder volgt een kort uittreksel van de aanvraag, waarop door het ‘Bureau Monumenten en Archeologie’ van de Provincie Noord-Holland, in oktober 2008, positief werd beschikt. Ook de Monumentenwacht Noord-Holland was hierbij betrokken.

Parteon heeft in de achterliggende jaren naarstig gezocht naar een passende bestemming voor de monumentale loods. Enkele kandidaten bleken, na overleg met de betreffende gemeentebesturen niet in de positie vergunning te verkrijgen voor plaatsing op de door hen beoogde locatie. Medio 2007 kwam de directie van Parteon in contact met het bestuur van de Stichting Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ te Uitgeest. Na uitvoerig overleg en afstemming bleek dat de monumentale loods uitstekend te passen in de opzet van het erfgoedpark in wording. Bovendien kon, met betrekking tot de aspecten van Ruimtelijke Ordening, op medewerking worden gerekend van het Gemeentebestuur van Uitgeest.

Het erfgoedpark in Uitgeest is opgezet als eerbetoon aan Cornelis Corneliszoon van Uitgeest (ca. 1550-1607), de uitvinder van de door wind aangedreven houtzaagmolen (in 1592). De Zaanstreek kon zich door deze uitvinding ontwikkelen tot het eerste industriegebied ter wereld. Behoudens de houtzaagmolen vond Corneliszoon ook de oliemolen met kantstenen uit. Van beide molentypen werden alleen al in de Zaanstreek meer dan totaal 500 exemplaren gebouwd.

Bij de ontwikkeling van het park, waarvoor Architectenbureau Piet Wierenga te Castricum en Jaap Schipper, Architect BNA te Amsterdam tekenden, is uitgegaan van het bouwen van ‘representatieve gebouwen’ uit de verschillende perioden van Zaanse houtskeletbouw. De Westzaanse monumentale loods vormt derhalve een welkome, authentieke aanvulling.

Het ‘middelpunt’ van het themapark zal worden gevormd door de paltrok houtzaagmolen ‘De Otter’, de oudste van de 5 nog overgebleven paltrokmolens, waarin de uitving van Cornelis Corneliszoon is toegepast. Door de hoge bebouwing om ‘De Otter’, op de huidige locatie aan de Kostverlorenvaart in Amsterdam, heeft de molen daar onvoldoende wind om te zagen. In verband daarmee heeft de eigenaar gezocht naar een nieuwe locatie met een goede biotoop. Deze is gevonden in Uitgeest. Inmiddels zijn de voorbereidingen voor verplaatsing naar het Industrieel Erfgoedpark getroffen. De stadsdeelraad van Amsterdam Westerpark weigert echter een monumentenvergunning af te geven, ondanks het positieve verplaatsingsadvies van de RDMZ (thans RACM). De eigenaar is tegen de weigering in beroep gegaan bij de Raad van State nadat de Commissie Beroep en Bezwaar van Amsterdam en de Rechtbank van Amsterdam het stadsdeel in het gelijk hadden gesteld. Op 1 februari 2007 diende het beroep en op 30 mei 2007 deed de Raad van State uitspraak. Daarin worden de eerdere vonnissen vernietigd en kreeg het stadsdeel opdracht haar standpunt te herzien na een nog uit te voeren windonderzoek.

houtloods houtloods

Begin januari 2009 zijn de voorbereidingen voor de plaatsing op het erfgoedpark begonnen en werden er ruim 80 houten heipalen de grond ingedreven. Gezien de staat van een gedeelte van de loods en omdat er rekening werd gehouden met vormbehoud (maatverhoudingen) werd niet de gehele loods naar Uitgeest overgebracht. Er bleven 2 segmenten (3 gebinten) achter op het PontMeyer terrein aan het Zuideinde in Westzaan.
Bron: Industrieel Erfgoedpark De Hoop

Houtloods

Net voor de winter van 2009/2010 lagen de pannen weer op het dak.
Foto: Jacques Dersjant

Buurtbewoners teleurgesteld

Bewoners aan het Zuideinde in Westzaan voelen zich regelmatig overdonderd door het ‘doortastende’ optreden van de woningcorporatie Parteon. In october 2006 werd alsnog begonnen met het kappen van bomen op het voormalige PontMeyer terrein. Omwonenden vochten in het voorjaar van 2006 met succes het verlenen van een kapvergunning voor 230 bomen bij de rechtbank aan. Het verbaasde de bewoners dat de gemeente Zaanstad in october toch een kapvergunning verleende aan Parteon. Eerder verzamelden buurtbewoners tachtig handtekeningen tegen het kappen van de bomen.

In april 2009 trok Arnold Sol, namens de Bewonerscommissie Westzaan-Zuid, aan de bel toen, in opdracht van Parteon de laatste restanten van de Rote-houtloods op het voormalige PontMeyer terrein werden opgeruimd en afgevoerd.
Bron: Dagblad Zaanstreek.

Het lijkt er echter op dat woningcorporatie Parteon hier wat ‘onhandig’ heeft geopereerd. Er werden door de wijkmanager L. Jongmans en Parteon onduidelijke en misleidende antwoorden gegeven op terechte vragen van buurtbewoners. Arnold Sol laat o.a. het volgende weten:

“ Als lid van het Meldpunt Bedreigde Panden, bestuurslid Historische Vereniging Westzaan en Bewonerscommissie Westzaan-Zuid ben ik al enkele jaren in gesprek met Parteon over de bestemming voor de houtloods. In eerste instantie hebben wij als voorwaarde gesteld dat de loods op zijn oorspronkelijke plaats moest blijven staan. De provincie had echter al toestemming gegeven tot verplaatsing. Toen hebben wij gesteld dat de loods voor de Zaanstreek behouden moest blijven en pas diende te worden gedemonteerd als een bestemming was gevonden en spoedige herbouw mogelijk was. Parteon en Gemeente Zaanstad stemden hiermee in. Nadat een mogelijke herbouw bij Bartelsluis te Wormer niet mogelijk bleek op korte termijn, heeft Parteon de loods ter beschikking gesteld aan Erfgoedpark De Hoop te Uitgeest. De afspraken werden geschonden, Uitgeest is immers geen Zaanstreek. ”

Conclusie

Houtloods

Het gaat mij te ver om deze situatie te vergelijken met de sloop van het ‘IJspakhuis van Dil’ in januari 1991. Ik kan me ook niet vinden in de opmerking dat Uitgeest geen Zaanstreek is. Misschien is het wel zo dat er in Uitgeest op dit moment meer aandacht is voor het Zaanse (industrieel) erfgoed dan in de Zaanstreek zelf. En dat zou de les moeten zijn die erfgoedbehoud verenigingen, de politiek en het ambtelijk bestuur uit deze ongelukkige gang van zaken kunnen leren. Westzaan past heel goed in het rijtje parels van Noord-Hollandse dorpsgezichten. Dorpen als De Rijp, Broek in Waterland, Kolhorn, Edam en Westzaan zijn veel meer dan een openluchtmuseum. Monumentale houtbouw is ingebed in een levendig straatbeeld. En daarin had de enig overgebleven houtloods een rijke aanvulling kunnen zijn.
Het is natuurlijk waar dat Uitgeest, net als Wormerland, geen deel uitmaakt van de bestuurlijke eenheid ‘Zaanstreek’. Maar zowel Wormerland als Uitgeest hebben een culturele verbondenheid met de Zaanstreek, zoals uit bovenstaand stuk moge blijken.

Woningcorporaties hebben inmiddels een rijke traditie in het restaureren en renoveren van Zaanse (industriële) monumenten. Voorbeelden hiervan zijn o.a. het Pette-complex in Wormerveer, de gortpellerij van Zwaardemaker in Zaandam en de Burgemeesterswoning in Krommenie.
De houtloods in Westzaan lijkt een gemiste kans voor Parteon. Jammer dat de sociale woningcorporatie zich niet realiseert dat monumentale ankerpunten van groot belang zijn voor het welbevinden van de bewoners. Bovendien wordt het tijd dat de gemeente Zaanstad haast maakt met het ontwikkelen van een monumentenbeleid.

In haar nieuwsbrief Creckwerck van 29 januari 2010 maakte het bestuur van het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ melding van de feestelijke overdracht van monumentale Westzaanse Houtloods op donderdag 28 januari 2010.

Door: Cees Kingma
Het beeldmateriaal m.b.t. het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ is welwillend ter beschikking gesteld door Stichting Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ (SIEDH).

Dit artikel is een aanvulling op het eerder gepubliceerde:
Monumentale houtloods lijkt gered

Valid HTML 4.01 Transitional