Mannen die het schootsvel dragen

Mannen die het schootsvel dragen

Honderd jaar Zaandamse scheeps- en bootwerkersvereniging Eensgezindheid 1896-1996

Door: René C.C. Pottkamp

Voorwoord

Meestal is de grens tussen overlevering en vergetelheid nauwelijks meer dan een subtiele scheidslijn. Veel kennis over vervlogen tijden blijft verborgen in de krochten van het verleden. Slechts een enkele keer doemt uit de schemer der eeuwen een schim van vroeger op. Tot die bewaard gebleven overblijfselen uit vervlogen tijden behoort het archief van de vakbond voor Zaanse bootwerkers, "Eensgezindheid". Door oplettendheid van enkele personen kon een aanzienlijk deel van de correspondentie en notulen gered worden uit een vochtige kelder waar het onherroepelijk zou zijn vergaan.

Tijdens de ordening en verwerking van het materiaal heb ik gebruik mogen maken van de kantoren, computers en verdere voorzieningen die de medewerkers van het Zaans Museum mij ter beschikking stelden. Aan hen, en met name Gerard Horneman die mij geduldig door de Zaanstreek loodste, ben ik veel dank verschuldigd. In de schrijffase ben ik terzijde gestaan door een denktank bestaande uit drs. Alice van Diepen (Zaans Museum), Louis Groen, Jeroen Sprengers, Jan Stevens en Wim de Vrind (allen FNV) en drs. Johan van der Laan die adviseerde over de economische achtergronden. Hun kritische en waardevolle kanttekeningen zijn de leesbaarheid en informatieve waarde van de tekst ten goede gekomen. Ook mijn vrienden drs. Annemarie Gehrels en drs. Harold Tennekcs wil ik op deze plaats bedanken hoewel ik dankzij hen menig avonduurtje achter de tekstverwerker doorbracht. Tenslotte gaat mijn dank uit naar de individuele (nazaten van) bootwerkers die mij niet alleen hun tijd en anekdotes ter beschikking stelden, maar ook foto's en voorwerpen afstonden. Hun namen staan vermeld in het hoofdstuk "literatuur en bronnen" of bij de fotoverantwoording.

Het zal de lezer opvallen dat in de citaten zinsneden voorkomen die ouderwets aandoen. Bewust is ervoor gekozen de citaten niet te bewerken maar in hun oorspronkelijke vorm te laten. Dit om de sfeer van weleer zo dicht mogelijk te benaderen en de belevingswereld van de bootwerkers zoveel mogelijk eer aan te doen.

drs. René C.C. Pottkamp
Amsterdam, oktober 1996

Inleiding

Nu al een eeuw lang is de Scheeps- en Bootwerkersvercniging "Eensgezindheid" een constante factor in de Zaandamse haven. In die honderd jaren kreeg de Zaandamse haven een geheel ander aanzicht. De rijstaanvoer stokte, het balkentransport verdween nagenoeg en nieuwe lossingstechnieken kwamen in gebruik. Werven, opslagloodsen en houtzagerijen moesten de poorten sluiten en kleine houthandelaren zagen zich genoodzaakt te fuseren. Enkele grote stakingen en twee wereldoorlogen legden de havenactiviteiten lam en havenarbeiders zochten hun toevlucht bij de Hoogovens.

Ondanks al deze veranderingen hield de Scheeps-en Bootwerkersvereniging "Eensgezindheid" haar banier hoog. De 44 leden die Eensgezindheid nu nog telt, kunnen terugblikken op een bewogen verleden. Veel verworvenheden van nu zijn te danken aan de strijd in vroeger dagen. Een tastbaar resultaat van alle inspanningen is het voormalig FNV-gebouw "De Weer" op de hoek van de Zaandamse Vermiljoenweg. Net als het verenigingslokaal "Ons Huis" dat decennia lang de Gedempte Gracht opsierde, is "De Weer" (voor een groot deel) betaald uit de beurzen der bootwerkers. Stonden de leden in 1904 een percentage van hun loon af om de bouw van "Ons Huis" te bekostigen, in 1907 kon de eerste paal van "De Weer" geslagen worden dankzij het geld dat de verkoop van hun oude vergaderlokaal had opgeleverd. Met recht schalde al bij het twintigjarig jubileum in 1916 de loftrompet over Eensgezindheid, omdat de vereniging "steeds op de bres is gesprongen voor hare leden en ze opgevoerd heeft op dat peil, waarop ze trotsch kan zijn, en tot een goede verstandhouding heeft geleid met de desbetreffenden werkgevers, zoodat loonen en arbeidsduur tot aller tevredenheid verzekerd zijn".

Niet alleen de verbetering van de leef- en arbeidsomstandigheden van de Zaanse bootwerkers, het directe belang, kan Eensgezindheid tot haar wapenfeiten rekenen. Ook de inspanningen voor andere, verder weg gelegen, doelen behoren tot de verdiensten van Eensgezindheid. Op de volgende bladzijden bent U getuige van de gedrevenheid waarmee de leden van Eensgezindheid zich hebben ingezet voor zichzelf en hun mede-arbeiders. Een eeuw Eensgezindheid passeert de revue: vanaf de dagen van oprichting, waarin meningsverschillen over de politieke geaardheid leidden tot onderlinge conflicten, tot aan de dag van vandaag, als vorkheftrucks en kranen de taak hebben overgenomen van rolbank en slaghaak. Honderd jaar onderhandelen met de Zaanse en Amsterdamse werkgevers treedt voor het voetlicht: van de eerste loonovereenkomst in 1901 tot het na-oorlogse besluit om bootwerkers aan de Hoogovens tewerk te stellen.

Maar eerst begeven we ons naar het "Zwarte Pad", in vroeger tijden de klinkerweg langs de houthaven: de plek bij uitstek om de sfeer in de Zaandamse haven te proeven, de geur van steenkool en hout op te snuiven en het geratel en geronk der machines te horen, terwijl even verderop de bootwerkers onder veel gelach, gemopper en soms enig gevloek maar altijd vol overgave, hun dagtaak verrichten.

UITVOERING BOEK:

Uitvoering/Formaat:Softcover, 22 x 22 cm
Aantal pagina's:48
Tekst:drs. René C.C. Pottkamp
Vormgeving:Rolf Kliffen, bv Kunstdrukkerij Mercurius-Wormerveer, Wormerveer
Zetwerk en druk:bv Kunstdrukkerij Mercurius-Wormerveer, Wormerveer
ISBN:90-71123-40-5
Uitgave:Uitgave van de Vakbonds Historische Vereniging en Stichting Uitgeverij Noord-Holland, Wormerveer.