In 1990 werd er door de Gemeente zaanstad een bouwvergunning verleend voor de bouw van woningen in de watertoren. Dit goedgekeurde plan zou uiteindelijk dienen als basis voor de uiteindelijke verbouwingen. Ontwerp: P.J. van Riemsdijk - Breda Opdrachtgever: Asjes Planontwikkeling

Plan Ararat Tekening FKG Architecten

Plan Ararat in de krant in 1992. Niet iedereen begreep dat het om “rein”-water ging en niet om water uit de “Rijn”!

De tekening uit 1989 voor de woningen in de watertoren met de bouwvergunning uit 1990 van de gemeente Zaanstad. Op basis van deze bouwvergunning werd het latere plan door FKG verder uitgewerkt. Tekening: Gemeente Archief Zaanstad

Het plan van FKG Architecten uit 2000 Tekening: Gemeente Archief Zaanstad

In de tijd dat er in de krant veel werd geschreven over de horeca plannen voor de watertoren verschenen er ook veel spotprenten in de kranten. De term “pilstoren” kom je zelfs tegen in diverse verslagen van “serieuze” commissie vergaderingen en natuurlijk op protest bijeenkomsten.

Het juridische en publicitaire steekspel in de rechtszaal en in de pers

Op 5 maart 1991 verleend de gemeente Zaanstad aan Asjes Planontwikkeling BV. een bouwvergunning voor:

• Het bouwen van 5 woningen
• Het verbouwen van de watertoren tot 8 wooneenheden en 2 kantooreenheden op het perceel Communicatieweg 12 Oost te Assendelft

• Vrijstelling voor het geldende bestemmingsplan
• Overzicht van de bezwaren tegen deze tegen deze bouwvergunning
• Reacties op deze bezwaren

Verder bevat deze bouwvergunning een brief van Gedeputeerde Staten van Noord-Holland (89-711429/G644) van 26 februari 1990 waarin, als reactie op de bezwaren, o.a. het volgende wordt opgemerkt:

“Het bouwplan betekent naar ons oordeel een minimale aantasting van het uiterlijk van de toren. Wij achten verbouw van de toren dan ook uit planologisch en monumentaal oogpunt aanvaardbaar.
Het aanpassen van de ramen is slechts marginaal en ondergeschikt aan de totaliteit van het gebouw. Het markante uiterlijk van de watertoren verandert nauwelijks. Een aanpassing van de ramen is noodzakelijk ten einde een voldoende toetreding van licht en lucht te waarborgen”. De bouwaanvraag bevat een aantal tekeningen waaruit o.a. blijkt dat er zowel in het onderste gedeelte van de toren als in het bovenste gedeelte een aantal grote ramen worden gemaakt.
Ofschoon het hoogwaterreservoir niet expliciet wordt genoemd in deze brief, kan uit de bijgevoegde tekeningen worden opgemaakt dat het reservoir uit de toren zou worden verwijderd.

De eerder genoemde bezwaarmakers zetten hun verzet tegen de bouwplannen door. In de zomer van 1991 bereikt planontwikkelaar C. Asjes overeenstemming met de bezwaarmakers over een vereenvoudigde uitvoering van het bouwplan. De geplande woningen op de reinwaterkelder worden slechts één verdieping hoog. Bovendien worden er slechts drie in plaats van vijf 5 woningen op de reinwaterkelder gebouwd. De provincie keurt op 25 juni 1991 ook deze nieuwe plannen goed.

In december 1991 blijkt echter dat beleggers vrijwel geen belangstelling hebben voor het plan de watertoren tot een woontoren met luxe appartementen te verbouwen. Alle pogingen daartoe van planontwikkelaar C. Asjes uit Heemskerk zijn tot dan toe stukgelopen op de terughoudende opstelling van financiers.

In augustus 1992 wordt de watertoren (met het “goedgekeurde” bouwplan) overgenomen door Hageweld Holding BV. Nadat de eerste drie plannen van het in eerste instantie aangetrokken architectenbureau door de welstandscommissie van de gemeente Zaanstad werden afgekeurd kreeg de holding het advies om contact op te nemen met FKG architecten uit Koog aan de Zaan. Uit dit contact werd in 1992 het project “Ararat” geboren. Het project is vernoemd naar de berg waar de ark van Noach na de zondvloed weer met de aarde in contact kwam. De berg slaat in dit project op de reinwaterkelder waarop woningen gebouwd zouden worden. De bouwkundige inrichting van de watertoren zelf was tijdens de perspublicaties van dit plan nog niet uitgewerkt.

Eind augustus 1992 zoeken de nieuwe eigenaren contact met de omwonenden en met de Vereniging tot Ongeschonden Behoud van de Watertoren (VOBW) te Assendelft. Doel van de bijeenkomst was om de eisen en wensen te inventariseren van deze belangengroep, zodat van verder procederen geen sprake meer zou zijn.
Resultaat van deze bespreking is een nieuw bouwplan waarbij de woningen opnieuw zijn aangepast. Nu worden er slechts twee in plaats van drie woningen op de reinwaterkelder gebouwd. Er komen noodwoningen op het terrein en de reinwaterkelder wordt verbouwd tot opslagruimte. Op 8 december 1992 verleent de provincie haar goedkeuring aan dit plan. Uit diverse signalen meende Hageweld Holding BV te kunnen opmaken dat er tegen deze plannen geen bezwaren meer bestonden. Dat bleek een misrekening. Er werd opnieuw bezwaar aangetekend.

In november 1993 beslist de Raad van State positief t.a.v. een vijftal schorsingsverzoeken die door buurtbewoners en door de Vereniging tot Ongeschonden Behoud van de Watertoren (VOBW) zijn voorgelegd. Rechter C.J. Van Zeben wijst de schorsingen t.a.v. de interne verbouwingen van de toren af. De schorsingsverzoeken gericht tegen de bouw van een of enkele noodwoningen en de bouw van de luxueuze dubbele woonhuizen op de reinwaterkelder worden wel ingewilligd. Opmerkelijk hierbij is dat de Vereniging tot Ongeschonden behoud van de Watertoren in 1992 wel akkoord was gegaan met de laatste plannen van Asjes BV voor de bouw van drie één verdieping hoge bungalows en een kleine wijziging in de buitengevel van de toren.

Jan Goedhart, architect bij FKG architecten, spreekt zich in een interview in het Noordhollands Dagblad in februari 1994 onomwonden uit: “Vereniging (VOBW) funest voor behoud watertoren”. Jan Goedhart is op dat moment lid van de gemeentelijke monumentcommissie van de gemeente Zaanstad en is als architect van FKG architecten door Hageweld aangetrokken om een plan te maken voor de herbouw/nieuwbouw/restauratie bij de watertoren in Assendelft.

In navolging van Asjes/de Lange wist ook Aqua Tower/Hageweld BV, voordat zij haar bouwplannen indiende, instemming te krijgen van de bestuursleden van VOBW. Het overleg van augustus 1992 leidde tot een akkoord op hoofdlijnen (namelijk de toren zou in ongeschonden staat behouden blijven en worden gerestaureerd), over details zoals de nokhoogte van de te bouwen woonhuizen zou privé onderhandeld worden met secretaris J. Biersteker.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat Aqua Tower BV mogelijke schadeclaims overwoog nadat de Haarlemse rechtbank het beroep van de vereniging en de families Biersteker en Boogert gegrond had verklaard. Pikant detail, zo bleek uit het getuigenverhoor door de rechter-commissaris in november 1995, is bovendien dat Biersteker alle lopende gerechtelijke procedures met volledige instemming van het bestuur en namens de vereniging gestart zou zijn, terwijl dat niet het geval was, hetgeen voor drie van de vier overige bestuursleden aanleiding was zich terug te trekken. Tijdens een algemene ledenvergadering werd secretaris J. Biersteker afgezet. Zijn opvolger werd Edwin Hamelijnck, de mede-eigenaar van de watertoren. Een ander saillant detail is, aldus G. Kramer, advocaat namens Aquatower BV, dat Biersteker als tegenprestatie voor het afzien van verdere procedures van de nieuwe eigenaren een stuk moerasgrond van 5000 vierkante meter behorend tot het terrein van de watertoren pal achter zijn woning om niet verlangde en vervolgens bovendien een som geld. Hageweld weigerde. De heer J. Biersteker zou zijn strijd op persoonlijke titel voortzetten.

Op 12 juli 1994 (WEB 94-315218) krijgt Hageweld Holding B.V., krachtens de provinciale monumentenverordening, vergunning voor de bouw van kantoorruimte in de watertoren in Assendelft. Aan deze vergunning zijn de volgende voorwaarden verbonden:

1. De verbouwing van de watertoren tot kantoorruimte zal strikt inwendig plaatsvinden. Aan het exterieur van de watertoren mag niets veranderd of gewijzigd worden. De ijzeren rondboogvensters over alle verdiepingen moeten, evenals de entree, in hun oorspronkelijke staat bewaard blijven.
2. De interne verbouwing van de watertoren zal alleen plaatsvinden op de begane grond, de eerste verdieping en tweede verdieping en wel volgens de goedgekeurde tekening.
3. Het uit 1922 daterende reservoir-gedeelte boven de tweede verdieping moet, zowel qua interieur als exterieur, ongewijzigd intact gelaten worden.

In november 1996 sluit Hageweld een overeenkomst met de gemeente Zaanstad over de restauratie van de watertoren. Hageweld verbindt zich in deze overeenkomst tot het starten van de restauratiewerkzaamheden aan de watertoren binnen vier weken nadat de bouwvergunning voor de dubbele bedrijfswoning boven op de reinwaterkelder is afgegeven. Op basis van deze overeenkomst geeft een ruime meerderheid van de commissie stadsontwikkeling van de gemeente Zaanstad “groen licht” voor een bestemmingsplan (een “postzegelplan”) voor de watertoren in Assendelft.
Buurman J. Biersteker spant daarop opnieuw vijf rechtszaken tegelijk aan tegen het nieuwe plan voor de watertoren.

In juni 1996 vernietigt de rechter de vergunning om te de watertoren van binnen te verbouwen. Wel achtte de rechtbank, op basis van het door Hageweld Holding BV ingediende rapport, voldoende aangetoond dat er een financiële samenhang was tussen de bouw van de woningen en de dringend geboden restauratie van het monument; de afgegeven vergunning echter, waarover de gemeenteraad van Zaanstad zich nog moest uitspreken, was, aldus de rechter, strijdig met het bestemmingsplan. De buren J. Biersteker en H. Boogert hadden reeds in 1993 een bezwaar ingediend tegen deze verbouwing.

De Raad van State trekt in september 1997 echter opnieuw een streep door noodplan voor de watertoren in Assendelft. In hoger beroep zijn alle bezwaren van J. Biersteker en H. Boogert gehonoreerd: de urgentie van de restauratie van de watertoren mag niet gekoppeld worden aan de bouwvergunning voor de directiewoningen op de reinwaterkelder. Daarmee is de constructie van tafel die de gemeente Zaanstad had bedacht om het plan te realiseren. De werkzaamheden op de reinwaterkelder werden met onmiddellijke ingang gestopt.

We moeten helaas constateren dat het hoogwaterreservoir behouden had kunnen blijven als de Raad van State in 1997 het reddingsplan voor dit industriële monument had goedgekeurd, de ingediende bezwaren niet ontvankelijk had verklaard en met name de versnelde planologische procedure had geaccepteerd.

Door omwonenden is regelmatig gewezen op de “gelegenheidswetgeving” m.b.t. de gedeeltelijke wijzigingen in het bestemmingsplan “Poldergebied” te Assendelft. In 1999 heeft de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een nieuw bestemmingsplan voor “Poldergebied” te Assendelft wegens vormfouten van rechtswegen nietig verklaard.

Op 2 december 1999 stelt de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dat het uitgangspunt voor het bestemmingsplan dient te zijn dat “inzake het landelijk gebied de bebouwing die niet functioneel is gebonden aan het buitengebied daaruit zoveel mogelijk dient te worden geweerd”.

Het wachten was nu op de definitieve vaststelling van het bestemmingsplan voor het Poldergebied Assendelft. Op basis van dat bestemmingsplan diende Hageweld Holding BV een geheel nieuw bouwplan in. Daarbij werd er weer teruggegrepen op de eerdere uitspraak van de provinciale monumentencommissie waarbij er geen bezwaar bestond tegen het wijzigen van het uiterlijk van de watertoren en waarbij (impliciet) de toestemming was verleend het reservoir uit de toren te verwijderen.

Op 14 juni 2001 wordt een nieuw bestemmingsplan voor het “Poldergebied” te Assendelft ter inzage gelegd. In dit plan wordt het terrein van de watertoren opgedeeld in twee aparte gebieden met ieder een eigen bestemming. Het gedeelte waarop zich de watertoren bevindt, krijgt de bestemming “woningen”. Het betreft hier immers hergebruik van een gebouw: de watertoren. Het gebied waarin zich de reinwaterkelder bevindt, krijgt de bestemming “groenvoorzieningen, water en verkeersvoorzieningen en voor opslag van goederen en materialen ten behoeve van de bestemming in het gebied van de watertoren”. Bouwen boven op de reinwaterkelder is hiermee uitgesloten.
De eigenaren van de watertoren tekenen in oktober 2001 bezwaar aan tegen dit bestemmingsplan. Ze verzoeken Gedeputeerde Staten alsnog de bestemming van de reinwaterkelder te wijzigen in een woonfunctie. Dit verzoek wordt niet ingewilligd. Hageweld ziet zich daardoor gedwongen de watertoren te verbouwen tot kantoor- én woontoren.

Op 27 juni 2001 (2001-19402) wordt er een vergunning ingevolge de provinciale monumentenverordening verleend aan Hageweld Holding BV. Deze vergunning betreft o.a. het wijzigen van de gevels en het plaatsen van dubbele glaspanelen tussen de pilasters in drie traveeën in het reservoirgedeelte uit 1922. Verder worden er glaspanelen geplaatst in het onderste deel van de watertoren tussen de pilasters boven de toegang.
In deze monumentenvergunning wordt verder opgemerkt: “Het verwijderen van het reservoir is u reeds toegestaan bij de beschikking van 26 februari 1990 onder nummer 89-711429/G644.” Dit is dus tegenspraak met de later afgegeven vergunning van 12 juli 1994 waarin staat: “Het uit 1922 daterende reservoirgedeelte boven de tweede verdieping moet, zowel qua interieur als exterieur, ongewijzigd intact gelaten worden”.
De brief 89-711429/G644 bevindt zich niet meer in het dossier; volgens de afdeling monumenten van de provincie Noord Holland is de brief vernietigd. Een kopie van deze brief bevindt zich echter in het archief van de gemeente Zaanstad. Er vallen een paar bijzonderheden op aan deze brief.
De twee eerder genoemde brieven komen van de dienst “Welzijn, Economie en Bestuur” en hebben als onderwerp “Vergunning ingevolge artikel 19 van de provinciale monumentenverordening”. De brief uit 1990 komt echter van de dienst “Ruimte en Groen” en heeft als onderwerp “Artikel 19 bouw 5 woningen en verbouw watertoren tot wooneenheden en kantoren”. De brief is een reactie op een bezwaar tegen een bestemmingsplan procedure en tegen een artikel m.b.t. Woningwet. Er wordt in deze brief niets expliciet vermeld over het reservoir in de toren. De vijf woningen zouden worden gebouwd boven op de reinwaterkelder. De provincie ging destijds akkoord met dat bouwplan.

In augustus 2002 krijgt Hageweld een bouwvergunning voor het verbouwen van een watertoren tot kantoor- en woongebouw inclusief een fietsenberging op het adres Communicatieweg 12 te Assendelft. In de begeleidende brief geeft gemeente Zaanstad een beschrijving van de gevolgde procedure en een motivering over de beslissing in deze zaak.

De brief bevat:

• Een overzicht van de gevolgde procedure t.a.v. het bestemmingsplan met als conclusie: “Het onderhavige bouwplan past in het inwerking getreden bestemmingsplan”.
• Een verwijzing naar het positief advies van de Stichting Welstandszorg Noord-Holland, commissie Zaanstad.
• Een verwijzing naar de monumentvergunning zoals die is afgegeven door Gedeputeerde Staten van Noord-Holland op 27 juni 2001 onder nummer 2001-19402.
• De constatering dat door de aanvrager is voldaan aan de verplichting een bodemrapport te overleggen.

De aanvrager wordt nog wel verzocht een aangepast dan wel verduidelijkt rapport betreffende een verkennend bodemonderzoek op te stellen en de maatregelen te treffen die op grond daarvan door het college mogelijk noodzakelijk worden geacht.

Op 3 december 2002 verleent Gedeputeerde Staten van Noord Holland een verbouwings-/restauratiesubsidie van ? 226.890 voor o.a. de volgende posten:

• Bekleding koepel en vervangen van de goot
• Buitenwerk restaureren
• Binnenwerk restaureren
• IJzerwerk controleren (ijzerwerk van de blindankers en van de gietijzeren ramen is verroest en moet op sterkte worden gecontroleerd)
• Schilderwerk uitvoeren.

Deze subsidie is een vervolg op de op 27 juni 2001 afgegeven provinciale monumentenverordening.

En een zalencentrum op de reinwaterkelder bij de watertoren. Ontwerp: Hans Valk architect - Westzaan   Iedereen begreep in die tijd de term “pilstoren”.     De eerste werkmaatschappij van Hageweld Holding BV die in de watertoren werd gevestigd.
Dit is een artikel uit een serie artikelen over de Watertoren in Assendelft. Deze serie begint met het artikel: Wat hebben Pont du Gard en de watertoren van Assendelft gemeen?
Text: Cees Kingma en Simon Zuurbier - augustus 2005 Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma Tenzij anders aangegeven.