De Zaansche Molen

Vijfenzeventig jaar behoud van industrieel erfgoed

Rob Kooijman

Molens zijn beeldbepalend voor de Zaanstreek. Tot in de verste uithoeken van de aardbol zijn mensen bekend met de Zaanse Schans; jaarlijks genieten ruim 800.000 toeristen van dit oer-Hollandsc tafereel. De indrukwekkende industriemolens geven een beeld van noeste arbeid uit het verleden. Het zware werk van het olie slaan, verf maken, meel malen, papier maken, gerst pellen, mosterd maken en hout zagen. In dit boek worden deze werkzaamheden en de molens in volle glorie getoond, uiteraard met ruime aandacht voor de historische ontwikkelingen. Ook komen alle molenaars aan het woord: op boeiende wijze gunnen zij ons een blik achter de schermen. Kortom: genieten van het mooiste industrieel erfgoed dat de Zaanstreek te bieden heeft.

Vereniging de Zaansche Molen

Vereniging de Zaansche Molen werd in 1925 door Frans Mars opgericht. Samen met Pieter Boorsma zorgde hij ervoor dat de vereniging de moeilijke beginjaren overleefde en goed op de rails kwam te staan. Als eerste tastbare bewijs van de activiteiten werd in 1928 het molenmuseum in Koog aan de Zaan geopend. Vervolgens concentreerde het beleid van de vereniging zich volledig op het behoud van de industriemolens en zo werd in 1939 de eerste molen (Het Pink) aangekocht. De laatste aankoop (De Schoolmeester) dateert van 1976. In de loop van 2000 wordt naar verwachting het startsein gegeven voor de herbouw van houtzaagmolen Het Jonge Schaap: zo rond 2004 zal dan deze 12^e verenigings-molen voltooid zijn.
Sinds de oprichting van de Zaansche Molen, nu 75 jaar geleden, is het team vrijwilligers gegroeid van een handjevol tot dik 120 mensen, die er momenteel voor zorgen dat alle activiteiten tot stand komen. Jaarlijks bezoeken meer dan 200.000 mensen de molens en het museum. Ook het ledenbestand van de vereniging groeide van enkele tientallen in de beginperiode tot ruim 3000 in de loop van het jubileumjaar 2000. Molens hebben dus een warme belangstelling en Vereniging de Zaansche Molen zal zich daar ook in de 21^e eeuw voor blijven inzetten.

Voorwoord

Op de flaptekst van het boek van Cor Bruijn 'Strijd om den Eenhoorn' (1942) staat het als volgt: 'Deze nieuwe roman van Cor Bruijn speelt in de Zaanstreek, waar langen tijd de molens in rijen en groepjes het overigens vlakke landschap beheersten.

De meesten dezer schilderachtige zaag-, pel- en oliemolens moesten de ongelijke strijd tegen de fabrieken opgeven; zij kwamen tot verval of werden door wrede slopershanden met de grond gelijk gemaakt' (...) De olieslager Sijmen Schenk: '...De wilskrachtige strijder, haat het nieuwe en het nieuwe wint ondanks alles."

Hoe komt toch die fascinatie van de Zaankanter voor 'zijn molens'. Is het de herinnering aan het grote industriële verleden? De molentechnologie, die eeuwenlang de economische structuur van de streek bepaalde. Het internationale ondernemersschap dat er uit sprak. Of voelt men de betrokkenheid bij het harde bestaan van de arbeiders in die tijd. De kinderarbeid, de armoede, het ontbreken van pensioen, de drank en de willekeur.

Of gaat het om de schoonheid, die de molens geven aan het vlakke veenweideland. En soms als contrast tussen moderne fabrieken. In de Zaanstreek hebben vanaf de 17e eeuw rond de duizend industrie-molens hun werk gedaan. Voor de overgebleven molens tonen de Zaankanters een vanzelfsprekende liefde. De Vereniging de Zaansche Molen is al 75 jaar de uitdrukking van dat gevoel. Zaanse vrijwilligers, die dit erfgoed levend houden.

Dr. Ruud Vreeman
Burgemeester van Zaanstad

Ten geleide

Het jubileumboek van Vereniging de Zaansche Molen, zoals dat nu voor u ligt, heeft een lange voorgeschiedenis. Zo'n boek komt immers niet zomaar tot stand. Al in het najaar van 1998 worden binnen het bestuur van de vereniging de eerste gedachten over de wijze van viering van het 75-jarig bestaan besproken, waaronder het uitbrengen van een jubileumboek. Tijdens de eerste maanden is dit een interne gedachtewisseling. Naarmate de tijd vordert, worden externe relaties gepolst en gevraagd mee te denken.

In het voorjaar van 1999 krijgen ideeën meer vaste vorm. Over de mogelijkheid van de uitgave van een jubileumboek wordt gesproken met de Zaanse uitgeverij Inmerc. De door Inmerc gepresenteerde opzet wordt vervolgens goedgekeurd en een redactiecommissie wordt geformeerd. In de maanden daarna volgt intensief overleg van dit team met de beoogd auteur en fotograaf. In november 1999 wordt duidelijk dat de ideeën van de redactiecommissie en de beoogd auteur te ver uiteenlopen. De wegen scheiden zich. Direct daarna ontstaat er contact tussen de redactiecommissie en Rob Kooijman. Hij verklaart zich bereid de schier onmogelijke taak, om alsnog voor een fraai manuscript te zorgen, op zich te nemen. Weken van keihard werken en intensief samenspel volgen. Half januari 2000 meldt Rob Kooijman zich met de eerste versie van het manuscript. De redactie gaat aan de slag om de teksten te redigeren. Groot is de schok als op dinsdagmiddag 8 februari het bericht komt, dat Rob Kooijman (64) is overleden. Een familie in rouw gedompeld en het redactieteam rond het jubileumboek diep geschokt achterlatend.

De redactiecommissie heeft tijdens de weken erna haar uiterste best gedaan om het manuscript in de geest van Rob Kooijman te voltooien. Aan zijn familie het unieke oordeel latend of de redactie hierin is geslaagd.

De Vereniging de Zaansche Molen is veel dank verschuldigd aan het team van Inmerc dat een voortreffelijke prestatie heeft geleverd. De bijna onmogelijke taak van selecteren van beeldmateriaal uit het omvangrijke beeldarchief van onze vereniging is uitgevoerd door Ton Neuhaus en Dick Kerssens. Beiden hebben ook gezorgd, dat er naar een boek is gewerkt van goed inhoudelijk niveau. De beeldbijdrage van Jeroen Breeuwer heeft het boek een bijzondere uitstraling gegeven.

Kees Knijnenberg
voorzitter Vereniging de Zaansche Molen

UITVOERING BOEK: