Betonnen schuilbunkers in Noorderveld gesloopt

Laatste monumentale restanten uit de Tweede Wereldoorlog gesloopt

Met Stoom - Nr. 38 Februari 2001

Het waren geen oorlogsmonumenten, maar eigenlijk wel monumenten uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog, de betonnen bunkers, gebouwd als schuilkelders om bij bombardementen een 'veilig onderkomen' te bieden aan personeelsleden van de fabrieken van het concern, dat toen Wessanen & Laan heette.
Kort geleden zijn de laatste van deze onderkomens ten offer gevallen aan de vooruitgang. In het Noorderveld, niet ver van de fabrieken van de 'De Tijd' (olie) en 'De Vlijt' (meel) zijn ze gesloopt. De ontwikkeling van het Noorderveld maakte het kennelijk niet mogelijk de voor de dag van vandaag merkwaardige bouwsels te behouden.

Door Cees van Dalsem

	Op 26 februari 1945 maakte de Royal Air Force deze luchtfoto van de Zaan. Aan de Wormerveerse kant zijn - tegenover het Zwet - de schuilhutten zichtbaar achter de fabrieken van Wessanen. Aan de kant van Wormer zijn er drie te zien aan de rand van het weiland na de Zaanbocht. Foto: collectie Bram Kemp, Wormer

De schuilbunkers zijn omstreeks 1938/39 gebouwd en bestonden uit een aantal betonnen segmenten, die vrijwel naadloos tegen elkaar konden worden geplaatst. De afdichting bestond uit een laag aarde, later met gras begroeid. Daardoor zouden ze vanuit de lucht niet direct waar te nemen zijn .... dacht men, want de hierbij afgedrukte luchtfoto uit 1945 van het gebied toont in elk geval wel aan, dat er 'iets' in het weiland staat.

Aan de kant van Wormer stonden er in totaal drie bunkers bij rijstpellerij 'De Unie' en rijst­ en havermoutpakhuis 'Rouen'. Ze waren allemaal precies gelijk: een lengte van 12 meter, een vloerbreedte van twee meter, een hoogte van twee meter. De wanden liepen schuin naar elkaar toe.

Om de zware betonstukken naar de bouwplek te brengen werd nabij 'De Unie' een Zandweggetje aangelegd. Het zand werd met een klein spoortreintje naar de bouwplaats vervoerd.

De bunker had aan elke kant een in–/uitgang. Er was plaats voor ongeveer 60 mensen. Voor de luchtverversing had men in het dak een aantal gietijzeren pijpen geplaatst.

Om in geval van luchtalarm te voorkomen, dat iedereen naar hetzelfde bunkertje zou rennen kreeg het personeel metalen plaatjes uitgereikt, waarop het nummer van de toegewezen schuilplaats stond vermeld.

Niet elk bedrijf zorgde voor een nood onderkomen voor zijn personeel. Bij papierfabriek Van Gelder Zonen, deed men een wel zeer bescheiden poging in die richting. Bram Kemp uit Wormer, die zich al jaren met de plaatselijke historie – speciaal met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog – bezighoudt en in die periode bij Van Gelder werkte, zegt: “Dat was een lachertje. Er kon vier man in en er werkten er 400. Trouwens, veel mensen vlogen bij sirenegeloei naar buiten om te kijken wat er aan de hand was ... dat deden mijn broer en ik tenminste wel”.

De bunkers zijn, zo lang ze bleven staan, na de oorlog meestal als opslagplaats gebruikt. In Wormer hadden enkele boeren er gemak van in verband met het vee op het omliggende weiland. De projectontwikkelaars Henselmans en Kuijt wilden ze rond 1978 slopen om ter plaatse een bungalowparkje met jachthaventje te stichten. Dat ging toen niet door. Later gingen de schuilplekken toch 'om', vanwege de komst van een bedrijfsterrein.

In Wormerveer werden de bunkers in de jaren '40-'45 ook al enigszins voor opslagdoeleinden benut. Oud-Wormerveerder Piet Veldhuis, destijds bij de meelfabriek werkzaam, kan zich niet herinneren dat men tijdens luchtalarm naar de bunkers vluchtte.
“Volgens mij is er nooit gebruik van gemaakt”, zegt hij, “Er lag in de oorlog wel gereedschap in van mensen, die er een volkstuintje hadden om groente te verbouwen”.

Ook Henk Krijt (Wormerveer) weet er nauwelijks van, dat men de betonnen schuilplaatsen opzocht als er iets aan de hand was. “Het is misschien een enkele keer gebeurd, maar ik kan het me niet direct herinneren”.

Bram Kemp betreurt het dat de bunkers zijn verdwenen: “Het was een van de laatste Zaanse herinneringen aan de oorlogstijd. Ooit schijnt de provincie geprobeerd te hebben er monumenten van te maken. Persoonlijk vind ik het jammer dat dat niet is gebeurd”.

	Soortgelijke schuilplekken als bij Wessanen stonden ook in Wormer. Duidelijk zichtbaar zijn op het dak de gietijzeren pijpen, die de toevoer van lucht moesten waarborgen.