Schepen hebben voor velen iets magisch. Duizenden mensen over de gehele wereld houden archieven bij met wetenswaardigheden over de scheepvaart en foto's van schepen. Uren kunnen zogenaamde shipspotters aan de waterkant zitten in afwachting tot dát ene schip langs komt om er een foto van te maken en deze aan hun verzameling toe te voegen. Opmerkelijk is dat veel 'ship-spotters' beroepsmatig totaal niets met de scheepvaart te maken hebben, zoals bijvoorbeeld Maarten Bus uit Oostknollendam en Han Mol uit Assendelft.
Door: Albert Boes
Aan Maarten Bus bewaart onze hoofdredacteur Jur Kingma warme herinneringen. De vrijgezel Maarten Bus woonde samen met zijn moeder op de boerderij 'Vrede het Best' bij Oostknollendam. 's Zomers gingen de vader van Jur Kingma en zijn collega Jan Heijn, die beiden bij de Papierfabrieken van Gelder in Wormer werkten, vaak hooien bij Maarten Bus. Maarten had zijn hele leven belangstelling voor zeeschepen. Daarom fietste hij vaak langs de Zaan naar het Noordzeekanaal. Verder verzamelde hij veel informatie over de schepen die hij voorbij zag varen en hij maakte er (primitieve) tekeningen van. In verband daarmee was hij geabonneerd op het Dagblad Scheepvaart en het maritieme maandblad 'De Blauwe Wimpel'.
Toen Jur Kingma een jaar of twaalf was, gaf Maarten hem de oude exemplaren van 'De Blauwe Wimpel', die kort na het eind van de Tweede Wereldoorlog voor het eerst verscheen. Op die manier wist Jur alle 55 jaargangen van dit blad compleet te krijgen! Verder 'erfde' Jur ook een aantal scheepvaartboeken van Maarten.
Op gevorderde leeftijd stopte Maarten Bus met 'boeren', verhuisde naar een woning in Oostknollendam en werkte nog een aantal jaren als los werkman bij Wessanen. Hij verloor in die tijd grotendeels zijn belangstelling voor de scheepvaart.
Toen Jur hem weer eens opzocht in het bejaardenhuis in Wormerveer, schonk Maarten hem zijn schetsboek. Een voorbeeld van een van zijn ontwapenend naïve tekeningen is de door hem gemaakte schets van de Zaandamse houtcoaster Ponza.
|
| ||
| De Zaandamse houtcoaster 'Ponza' getekend door Maarten Bus |
Tot de oudste herinneringen van Han Mol (geboren in 1932) aan de scheepvaart behoort een Finse houtboot die in het begin van de oorlog voorzichtig over het Noordzeekanaal werd gesleept, drijvend op haar deklast omdat ze op een mijn was gelopen.
Na de oorlog nam het aantal zeeschepen dat over het Noordzeekanaal voer snel toe. Han Mol kon dat goed volgen tijdens zijn werk op de boerderij van zijn vader en het daarbij behorende land langs het Noordzeekanaal.
|
|
Han Mol, langs het Noordzeekanaal met de camera in de aanslag
Foto Albert Boes |
Met name de 'Liberty's' en 'Victory's' met hun driedubbele namen fascineerden hem. 's Avonds begon hij, zoals in die tijd veel andere jongens, naar Nederlandse en vervolgens ook buitenlandse rederijen te schrijven met het verzoek om foto's van hun schepen te sturen. Veel rederijen voldeden aan dat verzoek en zo werd menige scheeps-fotoverzameling opgebouwd.
In 1954 kwam Han Mol in contact met zijn plaatsgenoot, Gerrit Bunschoten die ook regelmatig (met zijn camera) langs het Noord-zeekanaal was te vinden. Hij klaagde erover dat hij nogal eens een schip 'miste'. Dit leidde ertoe dat Gerrit zijn 6 x 9 cm Agfa Recordcamera aan Han leende om foto's voor zijn verzameling te maken. Door deze regeling breidde zich ook de verzameling van Han Mol snel uit. Zijn regelmatige aanwezigheid langs het Noordzeekanaal, een paar honderd meter ten Westen van Buitenhuizen - met de camera in de aanslag - was ook al gauw bekend bij rederij Goedkoop. Daar gold voor de stoomslepers, zoals de 'President Roosevelt' en de 'Winston Churchill' de volgende regel: “Wanneer je met een stoomsleper en een schip achter je aan richting IJmuiden vaart, moet de meester het maar uit zien te zingen met z'n kolen tot voorbij Assendelft, want wanneer je vóór Assendelft een schep kolen op het vuur gooit, heeft dé fotograaf er zo'n last van....”
Ook de kanaalloodsen wisten al gauw dat er vanaf de kant belangstelling was voor de schepen die ze beloodsten. Wanneer een nieuwkomer de Velsertunnel in de richting Amsterdam was gepasseerd, zorgde de loods ervoor dat een fluitsignaal werd gegeven, wat voor de bemanning van het schip soms wel tot onbegrip leidde. Voor Han was dit het teken om zijn tractor, de tractor te laten en met de camera die altijd onder zijn handbereik lag, naar het kanaal te hollen. Hij was dan goed op tijd om de foto te maken en naar de loods te zwaaien die op de brugvleugel terug zwaaide. Han is in de loop der jaren trouwens al meerdere keren met zijn tractor over een camera gereden.....
| ||
| De 'Ganymedes' gefotografeerd door Han Mol in de '50-er jaren. |
De Marine bleef eveneens niet onkundig van het fenomeen fotograaf-bij-Buitenhuizen. Zo kreeg de marechaussee in Amsterdam eens een rapport van een veiligheidsofficier. Het was namelijk opgevallen dat iedere keer wanneer een nieuw Nederlands of buitenlands oorlogsschip door het Noordzeekanaal voer, op de zelfde plaats een foto van dat schip werd gemaakt: 'Zeer verdacht!'.
Toen Han Mol dan ook op een middag niets vermoedend een foto had gemaakt van zo'n schip liep hij zo in de armen van de marechaussee. “Wat hij daar wel aan het doen was?” Han troonde het tweetal mee naar zijn boerderij en hij liet zijn fotoverzameling zien. Deze bestaat trouwens voor een deel uit foto's die hij op maritieme ruilbeurzen verzamelde en verzamelt. Verder verstrekt hij daar regelmatig afdrukken van door hem gemaakte foto's aan andere 'shipspotters'. De twee marechaussees kwamen tot de ontdekking dat één van hun collega's tot de afnemers van Han's foto's behoorde!
Nog altijd fotografeert Han ongeveer veertig schepen per week. Hij merkt wel dat het aantal passerende zeeschepen veel minder is geworden in vergelijking met zijn begintijd. “Maar ja, tegen 10 KNSM-coasters van toen met samen een draagvermogen van zo'n kleine 10.000 ton, staat nu één flinke kleine handelsvaarder met het zelfde draagvermogen ...”
Han houdt van de door hem gefotografeerde schepen een nauwkeurige administratie bij van de naam van de schepen, de nationaliteit, de datum en zijn registratienummer. Uit die administratie blijkt bijvoorbeeld dat op 7 februari 2000 hij een foto maakte van de Noorse 'Northern Launes', het 83.806ste schip dat hij sinds 1954 fotografeerde.
Jarenlang ontwikkelde en drukte hij zelf de foto's af voor zichzelf en een flinke kring liefhebbers. “Ik maak er geen reclame voor; het is uiteindelijk mijn liefhebberij”, stelt Han. Desondanks komen er nog steeds regelmatig verzoeken bij hem binnen of hij soms een foto heeft van dat-en-dat schip, vaak uit lang vervlogen dagen.
Maandelijks is Han dan ook te vinden op de maritieme ruilbeurs in het Zee- en Havenmuseum in IJmuiden (op de eerste zaterdag van de maand). Tegenwoordig besteedt hij het ontwikkelen en afdrukken uit. De kanaalloodsen behoeven ook geen fluitsignaal meer te geven: de scanner staat de hele dag aan.
|
| ||
|
Het middenstuk met de ladingtanks van de 'Esso Den Haag' dat naar de sloperij werd gesleept in 1960
Foto: Han Mol |
De bij de NDSM in Amsterdam in 1960 met een nieuw middenstuk tot bulkcarrier 'Frixos' getransformeerde tanker 'Esso Den Haag'
Foto: Han Mol | ||
De 'Esso Den Haag' zoals het schip er tot 1960 uitzag en hierboven de transformatie. Een opmerkelijk staaltje van recycling in de scheepvaart. Foto-archief Albert Boes | |||