Stoomoliefabrieken in de Zaanstreek

met Stoom – Nummer 39 - Juni 2001

Vanaf 1852 werden elf oliemolens vervangen door stoomoliefabrieken. De onderstaande gegevens zijn afkomstig uit het archief van het Olieslagerscontract, dat in het Gemeentearchief van Zaanstad bewaard wordt. Hierin bevindt zich een groot aantal dossiers met daarin de correspondentie van de olieslagers. In vrijwel alle gevallen meldden zij wanneer hun molens werden stilgezet en gaven zij de datum aan, waarop hun bedrijf met een stoomoliefabriek werd voortgezet.
Op die dag ging uiteraard een nieuwe - veel hogere - verzekering in. De gegevens wijken regelmatig af van de door Pieter Boorsma aangegeven jaren van verbouwing in zijn standaardwerk Duizend Zaanse Molens.
De Liefde of Vetpot aan de Wormerringdijk, die als eerste moest wijken voor een stoomfabriek, blijkt niet in 1851 maar in 1852 vervangen. De Reus, die aan weg en Zaan tegenover de Machinistenstraat in Koog aan de Zaan stond, werd in 1880 van een stoommachine voorzien. In de zomer en het najaar van 1884 vond een grote verbouwing plaats, waarbij de stoomoliemolen werd vervangen door een echte fabriek. De verzekering van de stoomfabriek ging in op 5 oktober van dat jaar, nadat de verzekering van de stoomoliemolen enkele maanden eerder was stopgezet.
De Wachter, die aan de Schans in Oostzaandam aan de Zaan en de Poel stond, werd op 16 maart 1891 stopgezet en begon op 5 september van dat jaar als stoomoliefabriek te werken. Boorsma laat de molen een jaar eerder verbouwen. De Visser tegenover de Marktstraat van Wormerveer aan de Wormerringdijk werd in 1875 al verbouwd. Drie jaar eerder dus dan tot nu toe bekend.
(GAZ.PA 8-71 Correspondentie Olieslagerscontract en 250 Zaanse Molens - R. Couwenhoven (2001).

Molen	Locatie	Eigenaar	Verbouwing	Naam fabriek
Liefde of Vetpot	Wormer Wormerringdijk	A. Prins	1852	Liefde
Witte Bijl	Wormerveer Noorddijk	J. Laan	1857	Tijd
Engel	Wormerveer Dijkje	T. Crok	30-05-1872	Toekomst
Vrede	West Knollendam Tochtsloot	P. Kaars Sijpestein	30-05-1872	Vrede
Visser	Wormer Wormerringdijk	J. Prins	5-10-1875	Visser
Vlijt	Wormerveer Dijkje	C. Bon	17-07-1879	Vlijt
Reus	Koog Zuideinde	C. Smit	1880	Reus
Christoffel	Koog Kooger Hem	K. Honig	1887	Kroon
Witte Zwaan	Westzaandam Westzijde	A. Honig	1-11-1888	Hart
Rode Wachter	Oostzaandam Kalverringdijk	T. Crok	5-09-1891	Wachter
Mol	Wormer Wormerringdijk	C. Wildschut	19-05-1903	Mol


	Molenpanorama aan de Noordervaldeursloot in Oostzaandam. V.l.n.r. de Kaver, Huis te Muiden of Zeef, Quack, Oude Kaar en Sluiswachter. In 1812 kreeg het molenvolk van De Zeef en De Oude Kaar van de eigenaren Adriaan en Cornelis Duyn weekloon in plaats van slagloon. Dat was nog nimmer voorgekomen in de Zaanstreek Getekend door G Mol te Wormerveer. Gemeente Archief Zaanstad