Object te kijk:

Fabriek van de firma Onrust & Hoorn, geschilderd door Willem Jansen

Met Stoom - Nummer 21 - januari 1996

Serie over objecten uit de industriële geschiedenis van de Zaanstreek die in het Zaans Museum te zien zullen zijn.

Enige tijd geleden kreeg het Zaans Museum een schilderij in bruikleen toegezegd waarop de puddingfabriek van de firma Onrust & Hoorn is afgebeeld. Het werk, olieverf op doek, is geschilderd in de jaren '43—'44 door Willem Jansen. Het schilderij maakt deel uit van de nalatenschap van de in 1995 gesloten voedingsmiddelenfabriek Crowny Food Industries BV, voorheen Onrust & Hoorn, te Zaandam. Het schilderij is in bruikleen toegezegd door de oud-directeur van Crowny Food, Jaap Hoorn.

De firma Onrust & Hoorn werd in 1922 opgericht door F. Onrust en H. Hoorn. Onrust, van beroep bakker produceerde in die tijd puddingpoeders in een kelder aan de Zuiddijk te Zaandam. Hoorn werkte als vertegenwoordiger bij ‘Puddingpoederfabriek ten Wolde’ in Koog aan de Zaan. Uit hun samenwerking ontstond de ‘Nederlandsche Puddingfabriek De Toekomst’ gevestigd in een oude molenschuur op een terrein aan de Oostzijde in Zaandam.
De produkten, puddingpoeders en bakpoeders, verkochten steeds beter. Rond 1937 kon er dan ook een geheel nieuwe, uit steen opgetrokken fabriek worden gebouwd met twee werkvloeren.
Beginjaren '50 werd door de aankoop van een naastgelegen terrein de toegang tot de fabriek sterk verbeterd. In 1953 werd de fabriek nog voorzien van een derde werkvloer. Datzelfde jaar nam de firma een bedrijf over dat kleine lollies produceerde. Deze lollies kregen later onder de naam Lik Bits wereldwijde bekendheid. Speciaal voor de produktie van deze lollies liet de firma een aparte machine bouwen die miljoenen Lik Bits per jaar vervaardigde.

Verschillende malen werd de fabriek uitgebreid. Met het oog op de groeiende export activiteiten werd de firmanaam in 1969 gewijzigd in Crowny Food. Ondanks de bouw in 1985 van nog een nieuwe, uiterst moderne puddingfabriek op het terrein aan de Oostzijde werd het familiebedrijf Crowny Food gesloten kort na de overname door een andere fabrikant van pudding- en bakprodukten. De fabriek is inmiddels gesloopt.

Tijdens de oorlog kwam de kunstenaar Willem Jansen bij de firma Onrust & Hoorn met het aanbod de fabriek aan de Oostzijde te schilderen. In ruil hiervoor vroeg hij als loon geen geld maar voedsel: meel en puddingpoeders. De firma had als levensmiddelenfabrikant nog wel de beschikking over dergelijke schaarse etenswaar.

Na een eerste 'vooruitbetaling' maakte Jansen een aantal tekeningen en ook foto’s van de fabriek vanaf de overkant van de Zaan. Het schilderen zelf deed hij in of bij de bedrijfskantine van de fabriek, waar hij waarschijnlijk een aanvullende ‘betaling’ kreeg. Op de foto is Willem Jansen te zien terwijl hij aan het doek werkt.

Willem Jansen werd geboren in 1892 te Amsterdam. Hij kreeg zijn opleiding in Amsterdam aan de Kunstnijverheidsschool en studeerde korte tijd aan de Rijksacademie bij prof. A.J. Derkinderen. In 1919 vestigde hij zich in Wormerveer en sindsdien heeft hij, met enkele onderbrekingen in de Zaanstreek gewoond. In 1942 verhuisde hij naar Westzaan waar hij tot zijn overlijden in 1969 woonde.

De stijl van Willem Jansen wordt vaak gekenschetst als ‘naturalistisch’. Ook het schilderij van de fabriek Onrust & Hoorn kan een 'typische Willem Jansen' genoemd worden: een realistische afbeelding in felle kleuren met veel geel, rood en groen. Zijn werk, etsen en schilderijen, bestaat vooral uit landschappen, stillevens en bloemstukken. Het Rijksprentenkabinet te Amsterdam kocht in 1932 zeven van zijn etsen; een blijk van erkenning van zijn etskunst. In de Zaanstreek kregen vooral zijn topografisch nauwkeurige etsen en schilderijen bekendheid en waardering.

Na voltooiing van het schilderij in 1944 hing het doek jarenlang in het kantoor van de fabrikanten aan de Zaankant van de fabriek. Met de bouw van het nieuwe kantoor op een terrein naast de oude fabriek verhuisde ook het schilderij. Na de sluiting van het bedrijf nam de heer Hoorn het doek mee naar huis. Wanneer het Zaans Museum in 1997 opent zal het werk bij tentoonstellingen worden geëxposeerd.