Het boek is uitgegeven ter gelegenheid van het 90-jarige bestaan van de vereniging De Zaansche Molen als opvolger van Duizend Zaanse Molens, het standaardwerk over de Zaanse molenbouw dat in 1950 door Pieter Boorsma werd geschreven.
Journalist en molenkenner Ron Couwenhoven (69) uit Zaandam deed meer dan twintig jaar onderzoek voor dit omvangrijke werk. In 1100 Zaanse Molens worden 109 molens toegevoegd aan het al imposante totaal van 990 molens die Boorsma beschreef. Bij zijn onderzoek kreeg Couwenhoven belangrijke steun van Fulco Rol, Martin Schaap en Sjors van Leeuwen, drie experts van de vereniging De Zaansche Molen. Zij - en De Zaansche Molen - stelden ook hun bijzondere collecties ter beschikking waardoor ruim 250 illustraties, waarvan de meeste niet eerder gepubliceerd, in het boek konden worden opgenomen.
1100 Zaanse Molens werd zo een unieke registratie van Zaanstreek Molenland.
Er zijn in Zaanstad, Wormer en Oostzaan geen straten en pleinen te vinden waar nooit een molen heeft gestaan of in de onmiddellijke nabijheid stond. Wat een fantastisch gezicht moet het zijn geweest toen op het hoogtepunt op 1 januari 1729 liefst 573 windmolens in bedrijf waren. Geen wonder dat men van heinde en verre naar de Zaanstreek kwam om dat wonder zelf te aanschouwen en te onderzoeken wat het geheim achter al die molens was.
Nu - bijna drie eeuwen later- zijn er uit dat unieke molenlandschap nog zestien molens en een molenromp over, waarvan er dertien door de vereniging De Zaansche Molen worden beheerd en in stand gehouden. De industriemolens aan de Kalverringdijk in Zaandam geven nog steeds een goed beeld van hoe het ooit was. En de belangstelling voor dit bijzondere erfgoed aan de Zaanse Schans is met 1,6 miljoen bezoekers, waaronder vele duizenden buitenlandse toeristen, groter dan ooit tevoren.
Op 17 maart 1925 begon de vereniging De Zaansche Molen bij de oprichtingsvergadering in de bekende herberg De Waakzaamheid in Koog aan de Zaan met haar strijd om de ogenschijnlijk niet te stuiten sloop van de molens te stoppen.
Negentig jaar later is de vereniging nog steeds even strijdvaardig en actief als bij de start. Dat is nodig, want het onderhoud en beheer van de windmolens vergt net zoveel inzet als de jarenlange strijd voor het behoud van dit oer-hollandse cultureel erfgoed.
Dit bijzondere verenigingsjaar vieren we onder andere met het verschijnen van 1100 Zaanse Molens. In 1950 voltooide Pieter Boorsma, één van de voormannen uit de eerste decennia van De Zaansche Molen, zijn bekende boek Duizend Zaanse Molens. Langdurig onderzoek leidde tot talloze nieuwe gegevens, waardoor nog meer inzicht verkregen werd over de enorme impact die de windmolens honderden jaren lang op het dagelijks leven in de Zaanstreek hadden. Hoogste tijd dus voor een nieuwe uitgave die bovendien voorzien is van meer dan 200 nog nooit eerder gepubliceerde illustraties en foto's.
Zo geeft noo Zaanse Molens ook een schitterend beeld van: Zaanstreek Molenland.
In de loop der eeuwen heeft men zich steeds afgevraagd hoeveel windmolens er nu eigenlijk in de Zaanstreek stonden en werden gebouwd. In 1950 publiceerde Pieter Boorsma, secretaris van de vereniging De Zaansche Molen, molenmaker, molenaar en conservator van het Molenmuseum, zijn standaardwerk Duizend Zaanse Molens. Deze inventarisatie van het Zaanse molenbestand was een vervolg op de zogenaamde schaatsenrijderslijst uit 1726, waarin drie moleneigenaren 528 windmolens en hun eigenaren noteerden. In De windmolens aan de Zaanstreek (1439-1918) kwam molenknecht Willem Buys in 1918 tot 812 molens. Pieter Boorsma verfijnde deze lijst en kwam tot het fenomenale aantal van 990 molens. Dankzij sterk verbeterde zoekmethodes in archieven, via internet en de enorme hedendaagse toegankelijkheid van krantenarchieven kon het aantal molens dat in de Zaanstreek stond opgevoerd worden tot bijna 1100. Het aantal gebouwde windmolens overschrijdt dit aantal ver, want tal van molens werden in de loop der eeuwen herbouwd, maar hielden wel dezelfde naam als hun voorganger. Ook konden vele honderden nieuwe gegevens aan het werk van Boorsma worden toegevoegd. De illusie dat de lijst nu compleet is heb ik niet. Ongetwijfeld zullen er nog vele nieuwe ontdekkingen en aanvullingen volgen uit het enorme aanbod van gegevens over Zaanstreek Molenland.
In 1100 Zaanse Molens is de volgorde en de nummering van de molens die Pieter Boorsma in 1950 in zijn boek aanbracht, gehandhaafd. De nieuwkomers zijn gemerkt met een *. Er komen ook molens voor die niet in de Zaanse molenlijst thuis horen. Deze zijn met hun originele Boorsma-nummer en naam in het grijs gezet. De molenlocaties zijn aan de hand van kadastrale kaarten geregistreerd op het huidige straatbeeld, zodat iedereen kan nagaan welke molens in zijn directe omgeving stonden. Molenkenners Martin Schaap, Fulco Rol en Sjors van Leeuwen, allen actief binnen de vereniging De Zaansche Molen en molenaar, verzorgden samen de eindredactie van 1100 Zaanse Molens. Dankzij hun enorme kennis konden vele belangrijke details worden toegevoegd. Ook stelden zij hun fraaie fotocollecties beschikbaar die samen met tal van zeldzame illustraties uit het archief van De Zaansche Molen het boek een extra dimensie geven. Ik ben hen bijzonder dankbaar voor de maandenlange intensieve assistentie.
| Uitvoering/Formaat: | Hardcover, 24 x 31 cm |
| Aantal pagina's: | 400 |
| Onderzoek en tekst: | Ron Couwenhoven |
| Stichting archief Ron Couwenhoven | |
| Redactie: | Martin Schaap, Fulco Rol en Sjors van Leeuwen |
| met dank aan Peter de Graaf | |
| Beeldredactie: | Ron Couwenhoven, Martin Schaap, Fulco Rol en Sjors van Leeuwen |
| Ontwerp: | Rolf Kliffen, Zaandam |
| ISBN: | 978-90-78381-81-5 |
| Uitgave: | Stichting Uitgeverij Noord-Holland |
| in samenwerking met Vereniging De Zaansche Molen |