En weer was het februari, een donderdagmiddag zes dagen na Frans' 22ste verjaardag, en opnieuw was het te zacht voor de tijd van het jaar. Er stond al de hele dag een stormachtige wind pal uit het zuiden en de zon liet zich niet zien. Meneer Mars, na schooltijd op weg naar Zaandam, werd door een onverwachte rukwind van zijn fiets geblazen en toen hij weer overeind gekrabbeld was, wachtte hem in het Westzijderveld een onthutsend beeld. Molen De Zoeker, een trotse krijt- en doppenmolen ter hoogte van Zaandijk, een lieve maalder, was drie wieken kwijt en de stelling hing er mistroostig bij, de armdikke balken afgeknapt alsof het luciferhoutjes waren.
De ramp met De Zoeker was voor Frans Mars (1903-1973) de aanleiding tot het oprichten van Vereniging De Zaansche Molen. Bijna vijftig jaar lang zou hij vervolgens strijden voor het behoud van wat hij als waardevol zag. Niet alleen de molens, maar ook het Zaanse veenweidelandschap, de monumenten van houtbouw en vooral, schoolmeester als hij was, de interesse van het Zaanse publiek voor al die zaken.
In dit boek wordt een levendig beeld geschetst van een halve eeuw inzet en betrokkenheid, van triomfen verdriet. Maar bovenal toont het, in vele schitterende reproducties, dat andere grote talent van Frans Mars: zijn teken- en schilderwerk dat een liefdesverklaring is aan het land van zijn jeugd en een weerslag vormt van zijn leven in de Zaansche Molen.
"O, kon ik de mensen in dit land toch leren zien!", zo riep politicus Henri Polak beginjaren twintig uit. "Ik zou hun willen leren begrijpen hoe akelig de leegte zou zijn in onze landschappen, als de molens er uit zouden verdwijnen..."
Deze profetische waarschuwing bleef niet zonder gevolg. Ook aan de Zaan ontstond ongerustheid over het lot van het laatste restje molens. Het bleef niet bij woorden. Ja, men werkte aan een plan voor behoud. Het moest een soort openluchtmuseum voor windmolens worden in de buurt van de Hemmes. Maar geldschaarste stak een spaak in het wiel. Of was het soms ook gebrek aan historisch besef? En intussen ging de teloorgang verder.
Het duurde tot 1925 toen de 22-jarige Frans Mars zich ging roeren. Verknocht aan het pure Zaanse landschap met haar karakteristieke molens riep Mars op tot actie. In het Westzijderveld geraakte oliemolen De Zoeker 'rampu' door een windhoos. "De Zaan zonder molens, dat nooit", schreef hij in de krant. De afloop is bekend. De Zoeker werd hersteld en tegelijkertijd zag Vereniging de Zaansche Molen haar levenslicht.
Zelfportret
Collectie Molenmuseum |
Frans Mars zou steeds in woord en beeld iedereen blijven wijzen op prachtige Zaanse plekjes. Zijn publicaties op dit terrein zijn talloos en van grote waarde gebleken. Even een belevenis van z'n voettocht uit 1926. Hij stond toen op de dijk van de ringvaart van de Wijdewormer.
"Rechts liggend Jisp en Wormer. Een mooi dorpsch silhouet: boerderijtjes met wat bomen, een mooi grijs kerkje, een molen. Voor ons echter een Hollandsen landschap, dat zijn weerga haast niet heeft. Op den dijk steekt de stoere watermolen zijn lange, ranke wieken in de voorjaarslucht. Hier is Holland, Holland nog ja, het Holland van Rembrandt, van Ruysdael, van de Marissen. Hoe kostelijk, die oude trouwe wachter en hulp, hoe domineert hij hier in het landschap! Wat een schoon ding toch! En daarbij als achtergrond de Zaanstreek, waarin de enkele molens nog geest en leven brengen. Helaas, de slooper zwaait zijn vernielende moker en weldra zal de reus geveld liggen. En de schoonheid van ons heerlijke polderland heeft weer een onherstelbare knak gekregen".
Dat dit jaar het honderdste geboortejaar van Frans Mars tegelijk wordt herdacht met het 75-jarig bestaan en de uitbreiding van het Molenmuseum is geen toevalligheid. Frans Mars en het Molenmuseum hebben immers beide aan de Zaanse molencultuur een grote bijdrage geleverd.
Hans Kuyper heeft op verzoek van Vereniging de Zaansche Molen de levensgeschiedenis van Frans Mars opgeschreven. De auteur heeft dit op een liefdevolle, authentieke wijze gedaan. De inhoud van de tekst doet recht aan Frans Mars' grote bewogenheid voor molens en zijn deskundigheid op het gebied van de Zaanse cultuurgeschiedenis. Reproducties van zijn schilderijen en tekeningen in het boek zijn het bewijs van zijn artisticiteit en het cultuurhistorisch belang van zijn beeldend werk voor het nageslacht.
Jan Woud heeft het onderzoekswerk gedaan om hiervan zoveel mogelijk voor de publicatie van het boek en een representatieve overzichtstentoonstelling beschikbaar te hebben.
Albert Boes beschrijft in het laatste deel van het boek de geschiedenis van het museum en de recente vernieuwingen en de uitbreiding van het gebouw.
Uitgeverij Noord-Holland en Vereniging de Zaansche Molen brengen dit boek uit met bewondering en met respect voor leven en werk van Frans Mars.
Uitvoering/Formaat: | Hardcover, 24,5 x 23 cm |
Aantal pagina's: | 96 |
Tekst: | Hans Kuyper en Albert Boes |
Fotografie: | Arjen Gaarenstroom (schilderijen en tekeningen) |
Henk van 't Loo (overige fotografie) | |
Vormgeving: | Rolf Kliffen, bv Kunstdrukkerij Mercurius, Wormerveer |
Lithografie en druk: | bv Kunstdrukkerij Mercurius, Wormerveer |
ISBN: | 90-7-1123-70-7 |
Uitgave: | Stichting Uitgeverij Noord-Holland, Wormer |
in samenwerking met vereniging De Zaansche Molen |