Hembrugterrein

Hembrugterrein

verleden, heden, toekomst

Tekst: Ellen Holleman en Remco Reijke

Fotografie: Gé Dubbelman

Ruim honderd jaar lang viel het Zaanse Hembrugterrein onder het militaire geheim. Dat gaf het gebied een mysterieuze uitstraling en een bijzondere aantrekkingskracht. Het geheim werd opgeheven, de aantrekkingskracht blijft. Fotograaf Gé Dubbelman mocht er gaan kijken. Hij trof er een rijke verscheidenheid aan van bouwstijlen uit de afgelopen eeuw. Zijn esthetisering van verval staat centraal in dit verhaal over verleden, heden en de nog onzekere toekomst van het gebied. De cultuurhistorische waarde van het Hembrugterrein werd al aangetoond. Op een deel van het terrein heeft zich een bijzonder ecosysteem met grote natuurwaarden kunnen ontwikkelen. De strategische ligging in het stadsgewest Amsterdam maakt het gebied uitermate geschikt voor nieuwe ontwikkelingen. Nieuwe activiteiten zullen onvermijdelijk andere eisen aan het gebied stellen. Een tweede en betekenisvol leven te geven aan het Hembrugterrein vereist een bundeling van krachten, waaraan dit boek gestalte hoopt te geven.

Voorwoord

Niet aanharken aub!

Ruud Vreeman

Als burgemeester van Zaanstad, mocht ik in september 2003 tijdens de conferentie 'Creativity and the City' een workshop organiseren over Zaanstad. Als titel koos ik 'Help the Mayor' en ik vroeg een aantal experts hoe Zaanstad een creatieve stad zou kunnen worden. Zij adviseerden onder andere om trots te zijn op de traditie van de Zaanstreek: op de fabrieken, het waterlandschap, op haar dorpen en sociale structuur. Bedenk waar je goed in bent: wat heeft Zaanstad te bieden, dat Amsterdam mist?

Ruud Vreeman
Ruud Vreeman

Toen al was duidelijk dat het Hembrugterrein één van de antwoorden op die vraag is. Een groot terrein op de overgang van Zaanstad naar Amsterdam, met veel ruimte en veel gebouwen die wachten op een nieuwe bestemming. Dat is zeker aantrekkelijk voor de creatieve sector, die graag in dit soort nog niet aangeharkte gebieden pioniert.

Als gastheer van het VNG-congres in de zomer daarop, zag ik nog duidelijker de mogelijkheden van het terrein. We bleken in staat om een groot congres met honderden bestuurders en ambtenaren uit gemeenteland ruimschoots op het terrein te kunnen huisvesten. We werden wel al geconfronteerd met één van de problemen waarmee het gebied kampt. De asbestvervuiling in één van de gebouwen noodzaakte ons uit te wijken naar een grote tent, maar ook daarvoor was voldoende ruimte.

Intussen ben ik van Zaanstad naar Tilburg verhuisd, maar het terrein had mijn hart gestolen. Ik hoefde dan ook niet lang na te denken toen ik gevraagd werd om zitting te nemen in het comité van aanbeveling van de Stichting Nieuw Hembrugterrein. Een initiatief om het terrein voor de stad te behouden door het op een zorgvuldige manier te ontwikkelen.
In mijn ogen is dit boek een nuttige bijdrage aan de discussie over het Hembrugterrein. Anderzijds wordt het nog steeds afgesloten terrein erdoor bij grote groepen mensen bekendgemaakt. Het doet mij dan ook veel genoegen dit boek bij u te mogen introduceren. Want naast een blik op het verleden en een beschrijving van het heden, kijkt het boek ook naar de toekomst. Het is mijn grote wens dat het terrein de historische banden tussen Amsterdam en Zaanstad weer aanhaalt en dat het Hembrugterrein zich zal kunnen ontwikkelen tot een terrein vol creativiteit in bedrijvigheid.

Inleiding

Het Hembrugterrein ligt op de tweesprong tussen de Zaan en het Noordzeekanaal. Achter een hermetisch gesloten hek werd daar een van de grootste geheimen van Zaanstad bewaard. Weinig mensen weten dat er nu nog prachtige monumentale gebouwen staan. Ze gaan schuil onder de bomen van een kleibos waar een reigerkolonie haar broedplaats heeft. Wie het geheim gaat onderzoeken stuit op explosief materiaal.
De geschiedenis van het Hembrugterrein is meer dan honderd jaar oud. Tussen 1895 en 2002 was het terrein toneel van de meest uiteenlopende activiteiten. Er werden granaten en geweren geproduceerd, maar ook auto's en autopeds. De bedrijven op het terrein kenden periodes van bloei en van neergang. Een voorloper van de munitiefabriek op het Hembrugterrein was het Kruithuis van Delft, dat in 1654 ontplofte. Het Kruithuis werd vanwege de verscholen ligging ervan, het 'secreet van Holland' genoemd. De naam, die 'geheim van Holland' betekende, past ook uitstekend bij het Hembrugterrein. Het gebied bleef altijd afgesloten van de buitenwereld en was omgeven met geheimhouding. Nu het terrein zijn oorspronkelijke bestemming heeft verloren, kan het eindelijk zijn geheimen prijsgeven.

Gé Dubbelman
Gé Dubbelman

Fotograaf Gé Dubbelman heeft sinds het vertrek van het bedrijf Euro-metaal in 2003 over het verlaten terrein mogen ronddwalen.

Hij heeft de huidige situatie van het gebied vastgelegd. Zijn foto's staan in dit boek centraal. Door de lagen van de tijd in kaart te brengen doet Gé Dubbelman verslag van de geschiedenis die het gebied heeft doorgemaakt. Maar ook tonen zijn foto's, in alle hevigheid, het verval van het terrein en vooral van de gebouwen.

Dit boek is een reis door de tijd. Er wordt in beschreven hoe het historische gebied 'de Hem' veranderde in het Hembrugterrein dat we nu kennen. Het boek geeft een beeld van de huidige situatie, met alle problemen van dien zoals bodemvervuiling en milieuhinder vanuit de omgeving. Maar vooral onderzoeken de samenstellers de mogelijkheden voor nieuwe bestemmingen van het terrein, met behoud van de cultuurhistorische waarden van terrein en gebouwen en de natuurwaarden als die van het oude kleibos. In het boek wordt daarom ook een voorschot genomen op de toekomst van het Hembrugterrein. Het is een gebied waar heel wat mensen van dromen. Er worden ook al veel plannen voor bedacht en uitgewerkt. Mogelijk bestaat de toekomst van het Hembrugterrein uit een mooie mix van alle dromen en plannen die voor het gebied zijn gemaakt.

UITVOERING BOEK:

Uitvoering/Formaat:Hardcover, 23 x 24 cm
Aantal pagina's:120
Auteurs:Ellen Holleman en Remco Reijke
Eindredactie:Margreet van Muijlwijk
Vormgeving:Rolf Kliffen, Kunstdrukkerij Mercurius, Westzaan
Fotografie:Gé Dubbelman e.a.
ISBN:978-90-78381-02-7
Uitgave:Stichting Uitgeverij Noord-Holland