Kamphuys' Fabrieken Memorabilia

Tijdens het samenstellen van de tentoonstelling ‘Dankbare Schoonheid’ in het Zaans Museum werden mij, als gastconservator van het museum, diverse bijzondere objecten getoond die te maken hebben met de roemrijke historie van de Zaandamse Rijstpellerij Phenix.

In de jaren voor de Eerste Wereldoorlog was C. Kamphuys een van de vijf grote rijstpellers langs de Zaan. In ruim 50 jaar was het bedrijf uitgegroeid van een eenvoudige pelmolen naar een modern bedrijf met aansprekende, onder architectuur gebouwde, pakhuizen en een fabriek aan de Binnenzaan. C. Kamphuys overleed in 1894. Zijn neef Hugo Odyk nam de leiding van het bedrijf over. Directeur Odyk heeft het bedrijf uitgebouwd tot een van de grootste rijstpellerijen in Nederland.

  Rijstpellerij Phenix  
 

Bij een bezoek aan Danisco Zaandam bv bood directeur Al een tot nu toe onbekende collage aan voor de tentoonstelling in het Zaans Museum. De collage toont de Rijstpellerij Phenix op het hoogtepunt van zijn bestaan. Phenix heeft z'n watertoren (1910), pakhuis Zaandam (1912) is uitgebreid met drie verdiepingen en pakhuis Czaar Peter is geheel vernieuwd door de bouw van pakhuis Nederland (1911). Deze tekening in inkt is aangevuld met opgeplakte foto's van schepen op de Zaan. De maker van deze collage is onbekend. Het werk sluit aan bij een schilderij en een tekening die al eerder bekend waren en die vanuit dezelfde ‘vogelvluchtperspectief’ zijn gemaakt.

 
  Hesmert Kamphuys Fabrieken  
 

In het Zaans Museum hangt een schilderij van de Duitse schilder Hesmert die vanuit hetzelfde vogelvluchtperspectief de fabrieken van Kamphuys heeft geschilderd. Hierop ontbreken echter de hierboven genoemde aanpassingen aan de gebouwen.
In het, in 1911 uitgegeven, boek ‘De Zaansche Handel en Nijverheid’ zit een tekening die volledig is geënt op het schilderij van Hesmert. De enscenering komt geheel overeen, inclusief de schepen op de Zaan. De gebouwen verschillen echter. De Stoompellerij Phenix heeft een watertoren en bij pakhuis Nederland staat in het bijschrift ‘in aanbouw’.

 
  Kamphuys Fabrieken Kamphuys Fabrieken  
 

De firma Danisco (van oudsher ook bekend als Meypro) heeft nog een aantal bijzondere kunstwerken in de collectie. Het lijkt er veel op dat de tekening rechts heeft gediend als studieobject voor het schilderij links. Niet alleen de rijstpellerij van Kamphuys staat op deze afbeeldingen. Ook de rijstpellerij van Blans staat links van Phenix. Op de achtergrond is de gortpellerij van Zwaardemaker te zien.

Vanuit een particuliere verzameling werd er een foto aangeboden van een rijstblik van Firma C. Kamphuijs met o.a. het opschrift ‘DE BESTE RIJST DER WERELD’. De datering van dit blik moet zijn omstreeks het eerste decennium van de twintigste eeuw.

 
  Kamphuys fabrieken  
Door: Cees Kingma - Juli 2012
Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma
Valid HTML 4.01 Transitional