Het idee: de Prop als symbool van weemoed De prop als symbool voor iets dat ooit was, op een voetstuk geplaatst, gemaakt van de oorspronkelijke gietijzeren zuilen van de voormalige papierfabriek van Van Gelder. Ik kan me voorstellen dat eenieder die zich op een of andere wijze verbonden voelde met de papierfabriek het moeilijk heeft gevonden dat alles van Van Gelder verdween, dus niet alleen de arbeidsplaatsen, maar ook de gebouwen. Alles weg, zoals je een prop papier weggooit. Ik haal de prop weer uit de prullenbak en verhef het tot een symbool van weemoed. De kunstenaar

Tijdens de ontmanteling van de Van Gelder Papierfabriek in Wormer, begin jaren tachtig van de vorige eeuw, zijn er allerlei ‘roerende’ (en meestal ontroerende) zaken gered van de slopershamer en de papierversnipperaar. Een aantal zaken, waaronder delen van het bedrijfsarchief, zijn bij de archieven aangeboden. Andere zaken zijn door ex-medewerkers als souvenir, na een vaak jarenlang dienstverband, mee naar huis genomen. Regelmatig worden er nu spullen aangeboden bij de historische verenigingen en komen daardoor alsnog terecht in de daarvoor geëigende archieven.

Ook bouwkundige zaken zijn van de slopershamer gered. De heer G. Nieuwmeijer, docent ‘geschiedenis van de bouwkunde’ aan de T.U.Delft, deed, net voor de sloop van het complex, nog onderzoek aan de fabriek in Wormer. De heer Nieuwmeijer was een specialist in (giet)ijzeren constructies. Hij heeft destijds uitvoerig bij VGZ Wormer gefotografeerd. De Vereniging tot Behoud van Monumenten van Bedrijven en Techniek in de Zaanstreek (MBTZ) kreeg, bij de sloop, een aantal gietijzeren kolommen aangeboden. MBTZ had toen nog het idee ergens in de Zaanstreek een ‘industrie-museum’ in te richten. Veel grote productiebedrijven werden in die tijd ontmanteld en regelmatig werden er spullen uit die oude fabrieken aangeboden. De aangeboden gietijzeren kolommen stonden onder de kollergangen. Zij zijn van verschillende vorm en waren volgens dhr. Nieuwmeijer duidelijk hergebruikt. Mogelijk dat ze uit de oude machinekamer kwamen. Helaas is de juiste gang van zaken niet meer te achterhalen, maar omdat MBTZ niet over een geschikte opslagruimte kon beschikken zijn de kolommen in bruikleen overgedragen aan het Techniek Museum (het universiteitsmuseum van de Technische Universiteit) in Delft.

In maart 2008 is het Techniek Museum Delft echter gesloten. In de loop van 2009 is er een Science Center geopend in Delft waarin een aantal functies van het vroegere museum zijn overgenomen. Voor zaken als de gietijzeren kolommen is in het Science Center echter geen plaats meer. De directie van het museum heeft daarom contract opgenomen met de Vereniging Zaans Erfgoed, de rechtsopvolger van de MBTZ om te bekijken of deze vereniging een zinvolle bestemming voor deze kolommen zou kunnen vinden. Volgens directeur Heijmans van het museum zijn het bijzondere kolommen, althans vier ervan. Twee hebben een ionische bovenkant en twee een krans van eikenbladeren. De kolommen zijn in de loop van 2008 weer naar Wormer teruggekeerd. Ze liggen momenteel op de gemeentewerf van de gemeente Wormerland.

In de zomer van 2008 heeft er een oriënterend gesprek plaats gevonden tussen een delegatie van de Vereniging Zaans Erfgoed en wethouder Welzijn en Cultuur P. Roos van Wormerland over de mogelijkheid tot het opbouwen van een soort ‘Van Gelder monument’. Ook wethouder Roos betreurde het zeer dat er niets van Van Gelder is overgebleven in Wormer en ondersteunde daarom van harte het initiatief van de vereniging. Hij heeft daarbij zijn medewerking toegezegd bij het doorlopen van de nodige procedures. Binnen de vereniging leefde er diverse ideeën over bijvoorbeeld het organiseren van een prijsvraag voor het ontwerp van een dergelijk monument. In het bestuur werd opgemerkt dat deze kolommen wel heel dicht liggen bij de ‘roots’ van de vereniging en dat het idee daarom alleen al een bijzondere aandacht verdiende binnen de Vereniging Zaans Erfgoed.
Omdat de vorming van een industrie museum in de Zaanstreek wel altijd een utopie zal blijven is de vestiging van een directe herinnering in de vorm van een monument, op de plaats waar de fabriek heeft gestaan, misschien wel het hoogst haalbare. En met het inschakelen van het ‘Historisch Genootschap Wormer’ zou ook de bevolking van Wormerland meer bij dit project betrokken worden waardoor het draagvlak zou toenemen.

De gietijzeren kolommen op de gemeentewerf in Wormerland. Foto's: Wikje van Ritbergen

Tentoonstelling in het Gemeentehuis van Wormerland

In oktober 2010 werd in de raadszaal van het Gemeentehuis van Wormerland in Wormer een tentoonstelling gehouden van de vijf ingezonden ontwerpen die de eindronde hadden gehaald. Aan de deelnemers aan de prijsvraag werd gevraagd een kunstwerk te maken ter herinnering aan de Van Gelder Papierfabriek te Wormer. Hierbij moesten de 6 gietijzeren kolommen als basis dienen. Als lokatie werd de Rigastraat in Wormer aangegeven. Binnen dat kader kon de kunstenaar vrij zijn plek kiezen. Er werden 26 ontwerpen ingezonden. De vijf overgebleven kunstenaars werd gevraagd hun plan verder uit te werken d.m.v. een maquette. Tevens moest een begroting worden ingeleverd. Het rechtsboven getoonde ontwerp was een van de vijf genomineerde. Bezoekers aan de tentoonstelling konden op een daarvoor beschikbaar formulier hun voorkeur kenbaar maken.

Atrium van Wormer

Hergebruik van materialen is al een oud proces. Een van de bekendste kringloopmaterialen is misschien wel papier. Omdat het algemene symbool voor kringloop een cirkel is, past het 'Atrium van Wormer' in een cirkelvorm; een kwart segment, omdat de recycling van papier een belangrijk deel van het totaal uitmaakt.
De enige nog overgebleven resten van de Van Gelder papierfabriek zijn zes gietijzeren pilaren. In het kunstwerk worden deze pilaren, net als papier hergebruikt. Als monument, maar ook als lantaarnpalen die het Atrium 's avonds verlichten door middel van energiezuinige LED-lampen.
De golvende oranje baan, gedragen door de pilaren, symboliseert de papierbaan die tijdens het fabricageproces via walsen door de fabriek werd geleid. De kleur oranje refereert aan de huiskleur van Van Gelder Papier.
De grondlijnen van het kunstwerk wijzen naar het middelpunt van de cirkel, waar een papierbak centraal staat voor gebruikt papier dat weer hergebruikt kan worden. Hiermee is de cyclus rond.
Een monument en kunstwerk als gedenkteken voor de economische en historische ontwikkeling dat de papierindustrie Wormer en de hele regio heeft gebracht.

De kunstenaar

Het Zaandammerpad bij de brug over de Dirksloot in Wormer. Links van het Zaandammerpad de Westerveersloot. Op de achtergrond het complex van de Van Gelder Papierfabriek in Wormer. De fabriek zelf is inmiddels afgebroken. De infrastructuur is echter nog onveranderd aanwezig; de brug over de Dirksloot, de Westerveersloot en het Zaandammerpad (inmiddels de Zaandammerstraat). Deze foto is uit het tweede kwart van de vorige eeuw. Dit punt wordt gezien als een zeer geschikte lokatie voor een VGZ monument. Vele decennia lang gingen veel arbeiders, lopend of op de fiets, van en naar hun werk via deze brug. Later, toen de aanvoer van grondstoffen ook per as ging, reden hier dagelijks vele tientallen vrachtwagen naar en van de fabriek.
Foto; Gemeentearchief Zaanstad

Na de sloop van de Linoleum Fabriek ‘Noord’ van de Forbo in Krommenie is aan de Padlaan in Krommenie, met behulp van een aantal elementen uit de constructie van die fabriek, een monument gebouwd. Deze oplossing werd in de oriënterende gesprekken met de gemeente Wormerland regelmatig genoemd als voorbeeld voor een monument aan de Westerveersloot in Wormer. Op de plaats van de Linoleum fabriek werd in Krommenie een woonwijk gebouwd.
Foto's: Cees Kingma

Techniekmuseum

Bron: Wikipedia:
Het Techniekmuseum is het universiteitsmuseum van de Technische Universiteit Delft (TU Delft) en is gevestigd in een voormalig laboratorium. Het Museum beheert de historische collecties van de TU Delft en heeft twee vaste exposities. In Hal 1 is de ontwikkeling van de grote machines voor de aandrijving van werktuigen te zien, de stoom-, gas- en dieselmotoren. In Hal 2 is een expositie over mechanische rekenmachines zoals die gebruikt werden in de periode tussen 1920 en 1950 ingericht. In Hal 3 vindt de bezoeker een regelmatig een wisselende expositie (in 2007 over de TU Delft in Africa). Voor kinderen zijn er diverse activiteiten waaronder een rekenroute.

Het museum is in de jaren '70 begonnen als een Technisch Tentoonstellingscentrum (TTC) dat een aantal zeer succesvolle reizende exposities zoals Van Telraam tot Chip en Ogen Bedrogen maakte. In de jaren '80 van de vorige eeuw ging het TTC over in het huidige Techniek Museum Delft. Doordat de eigenaar van het gebouw, de Gemeente Delft het pand een andere bestemming wil geven, is in 2007 besloten dat het Techniek Museum Delft vanaf maart 2008 gaat verhuizen en in de loop van 2009 een nieuw onderkomen krijgt in een voormalig universiteitsgebouw aan de Mijnbouwstraat 120 in Delft. De verhuizing betekent ook dat de doelstelling van het museum verandert, het krijgt een nieuwe naam en zal meer zal lijken op een Science Center dan op een klassiek ‘museum’.