Drijvend erfgoed
Tiende Bruine Vlootdag in Wormer was de laatste
|
|
Een zeilend vrachtschip op de Binnenzaan.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad |
Op het terrein van de Lassie rijstfabriek werden diverse straattheateracts, een zweefact en een tweetal percussie-acts opgevoerd. Daarnaast traden er verschillende bands op.
Het evenement komt voort uit de in 1996 georganiseerde vlootschouw ter ere van de opening van het jaar van het industrieel erfgoed.
Belangrijk onderdeel van dit evenement was de “Parade of Sail”. De aken, klippers, tjalken en botters voeren via de Zaan noordwaarts richting de Clausbrug. Daar draaide de schepen weer zuidwaarts, via de Zaanbrug naar de Zaanse Schans. Na ruim 2 uur varen meerde de vloot weer af in Wormer.
Het evenement is echter bezweken onder z'n eigen populariteit. Volgens de organisatie hebben de
commerciële neven activiteiten het zicht op het drijvende erfgoed te veel belemmerd. (Op de website van VPRO 3VOOR12 Noord-Holland staat bijvoorbeeld de volgende recensie: “Vanwege het grote succes van de eerste editie, werd de Bruine Vlootdag in Wormer een jaarlijks terugkerend evenement. Vorig weekend vond alweer de tiende editie van het muziekfestival plaats”.)
Het is nog onduidelijk in welke vorm het evenement in het vervolg georganiseerd gaat worden.
Datering van deze foto is eind negentiende eeuw.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad
Aan het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw vond het goederenvervoer in de Zaanstreek hoofdzakelijk over water plaats. Aan het begin van de negentiende eeuw liep de voornaamste vaarweg vanaf het IJ naar Alkmaar en de kop van Noord-Holland over de Zaan, de Markervaart, het Alkmaardermeer en de ringvaart van de Schermer. De toegang naar de Voorzaan in Zaandam was te ondiep voor zeeschepen. Deze moesten op het IJ voor anker gaan om te worden gelichterd. In de Hogedam bij Zaandam waren twee schutsluizen. De grootste sluis had als afmetingen 28 x 5,18 x 2,64 m en was dus voor grote binnenschepen toegankelijk.
Langs een groot aantal kanalen en vaarwegen in Nederland waren jaagpaden aangelegd. Jaagpaden boden vervoerszekerheid en snelheid aan het goederenvervoer. Langs de Zaan ontbraken deze jaagpaden echter. De zeilende vrachtschepen waren dus aangewezen op een gunstige wind. Maar ook het zeilen op de met pakhuizen en fabrieken volgepakte Zaan, met plotseling opsteken valwind, was ook geen eenvoudige zaak. Direct nadat er enige vorm van mechanische voortstuwing bekend werd verschenen dan ook de eerste sleepschepen op de Zaan. Eerst op stoom, later op motorkracht.
Ook nadat de Zaan, via het Kogerpolder Kanaal een verbinding met het Groot Noordhollands Kanaal had gekregen moest de lading hout, granen en oliezaden van zeeschepen in binnenvaartschepen worden overgeslagen. Daarvoor was bij de Kogerpolder een speciale overslaghaven gegraven. De Markervaart, Togtsloot en de Zaan waren te ondiep voor de zeeschepen. Het ontbreken van de mogelijkheid om een jaagpad langs de Zaan aan te leggen werd vaak genoemd als reden waarom het Groot Noordhollands Kanaal een tracé volgde door de Ringvaart van de Beemster i.p.v. een tracé door de Zaan.
De aanleg van het Noordzeekanaal en de nieuwe zeehaven in de Voorzaan brachten de ladingen wel dichter bij de bedrijven langs de Zaan, maar nog steeds was de Binnenzaan te ondiep voor zeeschepen. De grote Wilheminasluis in de Hogedam liet wel grotere binnenvaartschepen toe tot de Binnenzaan.
De omstandigheden op de Nederlandse binnenvaarwegen liepen plaatselijk sterk uiteen. Ieder traject stelde aan de schepen andere eisen. De binnenvloot bestond daardoor uit een bonte verzameling van scheepstypen, die qua vormgeving en afmetingen sterk van elkaar verschilden. Hoewel de grenzen zeker niet scherp zijn, kunnen de binnenvaartschepen in aantal categorieën verdeeld worden.
Niet alle categorieën zullen op de Zaan gevaren hebben. Samoreuzen waren grote logge vaartuigen die vanuit Rotterdam, Amsterdam en Dordrecht over de Rijn naar Duitsland voeren. Het is niet waarschijnlijk dat deze schepen ook naar de Zaanstreek zijn gevaren. De Aak is een schip uit de
categorie grote schepen die wel regelmatig op de Zaan te zien is geweest.
De Tjalk, een kleiner type schip dan de aak, verzorgde het vervoer van en naar de noordelijke provincies over de Zuiderzee en Waddenzee. Graan uit de landbouwgebieden in Groningen kwam zo naar de Zaanstreek. Kraken waren meer gebouwd voor het beschutte binnenwater en zullen dus ook op de Zaan gevaren hebben.
De Klipper is in de negentiende eeuw, tijdens de overgang van de hout- naar de ijzerbouw, ontstaan uit de zeegaande clippers. Zoals uit de foto blijkt op deze pagina hebben er klippers gevaren op de Zaan.
Een staalkaart van wat eens op de Zaan het goederenvervoer verzorgde was aanwezig op de Bruinevloot Dag op zaterdag 2 september 2006.
In 1904 ging het schip over naar het Wasserstraßenmachinenamt (WMA) Rendsburg. Ze voer voornamelijk op het Keizer Wilhelm kanaal en de Saatsee. In 1969 was het schip nog steeds in gebruik bij het WMA te Rendsburg toen het werd gekocht door de scheepssloperij Slooten in Wormer. Ze heeft echter nog een aantal jaren gevaren in dienst van de firma Langeberg Cleaning BV in de Amsterdamse haven.
Het schip is sinds begin jaren tachtig van de vorige eeuw niet meer onder stoom geweest maar nu wordt het door vrijwilligers weer in de authentieke staat hersteld en zal het over enkele jaren weer onder stoom gebracht kunnen worden. Nu al rept de website van de Stichting over “De Sterkste Stoomsleepboot van Nederland”.
Aak is een verzamelnaam voor oude platbodem vracht- en vissersschepen. De eerste aken waren houten zeilschepen, de laatste zijn ijzeren motorschepen. Een aak is te herkennen aan de grote bolling in het voor en achterschip. De bodem van een aak is lang en recht en gaat aan de zijkant met een korte ronding over in de romp. Door deze vorm konden dit soort schepen relatief veel vracht vervoeren.
Aken werden vernoemd naar de plaats van herkomst, het vaargebied of de lading. De Hasselter aak was een type vaartuig dat aan het einde van de negentiende eeuw in Hasselt werd gebouwd. Het tuigage bestond uit grootzeil, fok en kluiffok.
Ruim een eeuw later vaart de Hasselter aak “RIEN SANS DIEU” onder zeil op praktisch dezelfde positie als de klipper bij De Jonge Wolf.
