Sluizen bij Westzaan
De aanleg van de Nauernasche Vaart in 1632 deelde een groot gebied ten noorden van het IJ en ten westen van de Zaan in twee polders, thans bekend als de polder Assendelft en de polder Westzaan. Om scheepvaart tussen beide polders mogelijk te laten zijn, maar ook om goed gebruik te kunnen maken van de belangrijke noord-zuid verbinding die door de Vaart geboden werd, moesten sluisjes en overhalen worden gebouwd. Ter hoogte van Westzaan op de oostoever en Vrouwenverdriet op de westoever van de Nauernasche Vaart zijn, recht tegenover elkaar, twee poldersluizen gebouwd.
De Weelsluis op de oostoever komt in het begin van de achttiende eeuw voor het eerst ter sprake in verband met de deplorabele toestand. In 1722 werd de bouw van een nieuwe sluis aanbesteed. Vermoedelijk is de tot dan toe houten sluis toen vervangen door een stenen sluis.
Vlak bij de sluis stond molen De Guit. Deze brandde in 1899 af en werd niet herbouwd. Op de plaats van de afgebrande molen werd een sluiswachterswoning gebouwd. De huidige sluis zal waarschijnlijk rond die tijd zijn gebouwd. Het metselwerk van de sluis wijst daar op.
Via deze sluis krijgt men door de Weelsloot langs de molen Het Prinsenhof o.a. toegang tot de Gouw, de hoofdafwatering van het Westzijderveld. Vanuit de Gouw kan men via diverse sluizen, zoals de Mallegatsluis en de Papenpadsluis naar de Zaan. Of via de Overtoomsluis naar het Noorzeekanaal.
De Vrouwenverdrietsluis heeft geen extra sluisdeur gehad. Via deze sluis krijgt men door de Sluissloot o.a. toegang tot de Delft, de hoofdafwatering van de polder Assendelft.
(Buurtschap Vrouwenverdriet ontleend zijn naam aan een herberg, die daar rond 1630 heeft gestaan. Gravers van de Nauernasche Vaart zouden hier hun loon hebben verdronken. Bron: Wikipedia)
De sluisdeuren in beide sluizen worden bediend met behulp van staartbalken aan de zuidelijke deuren. Deze deuren beschikken ook over de rinketten die met smeedijzeren hefbomen geopend kunnen worden.
De noordelijke deuren worden met behulp van een schippershaak geopend en gesloten.
Beide sluizen zijn enkelkerende schutsluizen, d.w.z. dat de sluizen alleen in staat zijn het vaste peilverschil tussen twee wateren te keren. Het polderniveau zal altijd lager geweest zijn dan het niveau in de Nauernasche Vaart.
In het Gemeentearchief Zaanstad bevindt zich een tekening van de draaibrug over de Weelsluis. De titel van deze tekening is: “Loopbrug over de Westzaner sluis te Westzaan (Weelsloot - Nauernasche Vaart)”. De nadere omschrijving is: “Bouwtekening van draaibrug met aanzicht, doorsnede, fundering (1:20), leuning (1:10) en diverse onderdelen op ware grootte”. Zowel de maker als de datering zijn onbekend.