Thema: De haven

Maritieme tentoonstelling in het Zaans museum

Tentoonstelling

Bedrijvigheid in de Zaandamse Haven
Klaas Koster, olieverf 50 x 100 cm.
Particuliere collectie

Hoewel de geschilderde situatie niet naar de werkelijk is, geeft het geheel een goede indruk van de bedrijvigheid in de Oude Haven in het midden van de vorige eeuw.
De Zaandammer Klaas Koster maakte waarschijnlijk honderden scheepsportretten en probeerde deze aan boord aan de bemanningen van de houtboten in de Oude Haven te verkopen. Het zal dus altijd een vraag blijven hoeveel schilderijen deze man werkelijk gemaakt heeft, maar gelukkig zijn er nog een aantal boven water gekomen.
Bron: Fred Boom in 'Zaankanters en het water'

Buiten de Zaanstreek is de geschiedenis van de zeehaven van Zaandam nauwelijks bekend. In een standaardwerk over de Nederlandse zeehavens tussen 1500 en 1800 komt de naam van de Zaanstreek zelfs niet voor. In de eerste helft van de twintigste eeuw, tot ongeveer 1970, was de Zaandamse zeehaven een belangrijke factor in de economische ontwikkeling van de streek.
In het tweetalige promotieboek 'De Nederlandse zeehaven, the Netherlands seaports' uit 1939 presenteerde Zaandam zich vooral als houthaven waar jaarlijks 300 tot 400 zeeschepen kwamen. Er wordt in het boek een directe relatie gelegd met de industriĆ«le ontwikkeling langs de Binnenzaan. Per jaar passeerden er toen zo'n 100.000 schepen de sluizen in de Hogendam. Maar er kwamen ook al zo'n tweehonderd kustvaartuigen per jaar door de sluizen naar de fabrieken aan de Binnenzaan. Het verkeer in de zeehaven was seizoensgebonden. Het houtvervoer uit de Witte Zee en de Oostzee vond alleen 's zomers en in het najaar plaats, als de havens daar ijsvrij waren. De aanvoer van rijst uit Brits-IndiĆ« was tussen half maart en eind mei in aansluiting op de rijstoogst. Prof. van Braam zag de Zaanstreek tot 1824 als een grote binnenhaven met een zeehaven die buitendijks van Zaandam lag.

Grote zeeschepen met Noords rondhout en walvistraan losten, voor de aanleg van de Zaandamse haven, in de Hollesloot of op de Voorzaan. Lichters brachten de goederen verder de Zaanstreek binnen. De granen en zaden voor de Zaanse molens werden in Amsterdam opgeslagen of rechtstreeks overgeslagen in binnenvaartschepen. Rijnlands hout werd grotendeels als vlot vervoerd. Kleine binnenvaartschepen brachten graan en zaden uit Vlaanderen. De kleine binnenvaartschepen en vlotten konden de sluizen passeren. De walvisvaarders van Jisp overwinterden in de Hollesloot of op het IJ.
Bron: Jur Kingma in 'Zaankanters en het water'

Tentoonstelling

Beschrijving: Zaandam, Voorzaan en Haven, Oude Zeehaven met een Japans rijstschip
Collectie: Gemeente Archief Zaanstad

Tentoonstelling

Kaartje van de Zaandamse haven in een Engelstalige brochure van scheepsbevrachter J. Tavenier in Zaandam.
Particuliere collectie

Er heerste een strikt regime in de Zaandamse houthaven. Schepen met een lading voor N.V. Houthandel v/h William Pont mochten afmeren bij het Eiland. De overige schepen werden afgemeerd aan de dukdalven of aan de meerpalen in de Havenstraat. Als schepen een lading voor zowel N.V. Houthandel Pont als een van de andere afnemers in de omgeving meebrachten moest, na lossing bij Pont, worden losgemaakt bij het Eiland en werd het schip verhaald naar een van de andere beschikbare ligplaatsen.

Tentoonstelling   Tentoonstelling      Tentoonstelling

Een impressie van de Zaandamse houthaven in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Van links naar rechts de ligplaats voor coasters, een afgemeerde Rus aan de Havenstraat en een schip afgemeerd bij het 'Eiland'.
Collectie: Gemeente Archief Zaanstad

Fred Boom

Tentoonstelling

Model van de ss Rijn van de N.V. Houtvaart, Rotterdam (1910 - 1972)
Door Fred Boom
Particuliere collectie

Waar andere schilders, zoals bijvoorbeeld Frans Mars, zich inspande de sfeer in de Zaandamse houthaven vast te leggen concentreert Fred Boom zich op de technische details van de door hem geportretteerde schepen. Hij weet van elk door hem geschilderd schip wanneer het gebouwd, eventueel verbouwd en uiteindelijk gesloopt is.
Fred maakt daarbij gebruik van zijn uitgebreide maritieme bibliotheek. Daarnaast heeft hij een 'maritieme' netwerk waarin veel oud zeevarende of anderszins bij de scheepvaart betrokkene, geconsulteerd kunnen worden.

Fred Boom, geboren in 1938 in Koog aan de Zaan, voer vanaf 1959 als scheepswerktuigkundige bij de voormalige Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (KNSM). Hij heeft gevaren op zowel vracht- als passagiersschepen. In 1970 koos hij voor een funktie aan de wal en werd chef technische dienst bij de oliefabrieken van Crok & Laan aan de Zaandijkerweg in Wormerveer. De autodidactische schilder kon zich nu nog meer gaan toeleggen op zijn grote hobby; het schilderen van met name scheepsportretten en zee- en havengezichten.

Fred komt uit een 'maritieme' familie. Zijn grootvader aan vaderskant voer jarenlang op de Zuiderzee bij de veerdienst Enkhuizen-Stavoren, grootvader van moederskant was scheepsbouwer. Het is dus niet verwonderlijk dat hij van jongs af aan altijd met schepen bezig is geweest.
Ook na zijn actieve zeemansloopbaan bleef hij in kontakt zijn vroegere collega's via het lidmaatschap van de Vereniging van Oud-studenten Technisch Maritiem Onderwijs Amsterdam en de Kroonvaarders, de vereniging van oud-KNSMers. Jaarlijks verschijnt er een KNSM-kalender met ieder jaar opnieuw 12 scheepsportretten van KNSM schepen. Verder werkt hij mee aan het maritieme maandblad 'De Blauwe Wimpel' en is hij actief lid van het Koninklijk College Zeemanshoop.

Nog regelmatig maakt hij cruises met gelijkgestemde maritieme toeristen waarbij wordt aangelegd in 'maritiem historisch' belangrijke havens i.p.v. in de populaire vakantiebestemmingen. Schetsboeken en schilderspallet zijn de standaard uitrustingen tijdens zo'n reis.

Fred z'n werk hangt in verschillende maritieme musea, bij veel oud zeevarende thuis en wordt gebruikt in diverse maritieme bladen en boeken. In 2004 verscheen zijn boek 'Over Zee' met bijna honderd pagina's schepen aan verre kusten of soms dicht bij huis zoals beelden van de Zaandamse haven of de rivier de Zaan.
Een aantal historische gebeurtenissen in de Zaandamse haven zijn door hem uitgebeeld. Zoals het binnenlopen van de 'Sigrid Matthiesen' de eerste houtboot die na de bevrijding de Zaandamse haven aandoet. Een aantal karakteristieke Russische schepen zoals de 'ss Jean Jaurus' en de 'ss Askold', een oude Liberty onder Russische vlag, zijn vereeuwigd.
Maar ook de houtboten met Zaandam als thuishaven, zoals de Wilpo van N.V. Houthandel v/h William Pont, de overige schepen van de N.V. Houtvaart uit Rotterdam zoals de 'Linge' en de gehele Scandinavische vloot die in Zaandam afmeerde zijn door hem geportretteerd.

Zijn jarenlange ervaring als scheepwerktuigkundige hebben hem geleerd hoe de technische details van een schip er in werkelijkheid hebben uitgezien. Kenners zijn het er over eens: “Fred is als geen ander in staat de zeeg van schip op de juiste wijze weer te geven”.

Over Zee - Maritieme nostalgie geschilderd door Fred Boom. ISBN 90-804797-8-0

Tentoonstelling

ss Rijn in de Zaandamse haven
Fred Boom - Olieverf
Particuliere collectie

Tentoonstelling

Een pasteltekening van Frans Mars uit 1956 waarin dezelfde compositie is te zien die Fred Boom heeft geschilderd. Een schip zoals de ss Rijn afgemeerd bij het 'Eiland' en dekschuiten met een sleepbootje om de geloste lading af te voeren naar de afnemers.
Collectie: Gemeente Archief Zaanstad

Tentoonstelling

De ss Rijn van de N.V. Houtvaart was een regelmatige bezoeker in de Zaandamse houthaven.
Collectie: Gemeente Archief Zaanstad

Frans Mars

Tentoonstelling     Tentoonstelling

 

Tentoonstelling     Tentoonstelling

Het Zaans museum (schilderijen) en het Gemeente Archief Zaanstad (tekeningen en reprodukties) hebben een zeer grote collectie van Frans Mars, waaronder een aantal sfeer beelden uit de Zaandamse houthaven.

De kunstschilder Frans Mars is vooral bekend om zijn romantische Zaanse landschappen en zijn molenschilderijen. De Wormerveerse schoolmeester was echter een zeer veelzijdig man die zich op diverse manieren heeft ingezet voor het behoud van het Zaans erfgoed. Zo nam hij het initiatief voor de oprichting van de vereniging ’De Zaansche Molen’. Na zijn aanstelling als heemkunde-ambtenaar van Zaandam heeft hij een reeks van tientallen ’heemkundige mededelingen’ geschreven over allerlei de Zaanstreek betreffende onderwerpen. Hij was betrokken bij de samenstelling van verschillende belangrijke boeken.

Frans Mars werd geboren op 22 februari 1903 en is overleden op 26 mei 1973. Na zijn opleiding aan de Normaalschool nam hij les bij Willem Jansen, die zich kort tevoren in de Zaanstreek had gevestigd. In 1923 nam hij les bij Arthur Verbeeck, een Vlaamse schilder die in het kunstenaarsdorp Bergen woonde. Na de oorlog sloot Frans Mars zich aan bij de kunstenaarsvereniging Zaenden.

In 1928 kocht hij een directiekeet, die hij ver in het Westzijderveld liet neerzetten. Daar heeft hij vele schilderijen gemaakt. In 1946 nam Frans Mars tijdelijk ontslag als onderwijzer en voltooide in die tijd het molenpanorama, het was veertig jaar lang te bewonderen in de schuur van molen Het Pink, de weersinvloeden in de molen waren niet erg bevorderlijk voor het panorama, het is in 1989 gerestaureerd en naar het molenmuseum in Zaandijk overgebracht.

Ofschoon hij zich via een gedegen opleiding ontwikkelde tot een zeer bekwaam beeldend kunstenaar koos hij voor een baan in het onderwijs. Hij heeft echter een zeer omvangrijk oeuvre nagelaten. In een impressionistische trant schilderde hij vooral molens en de karakteristieke Zaanse bouw, veelal in een natuurlijke omgeving. Ook de sfeer bij zonsondergang of op een stille zondagmorgen in de Zaandamse haven wist hij voortreffelijk vast te leggen.

Bron: Gemeente Archief Zaanstad

Tentoonstelling

Frans Mars
Collectie: Gemeente Archief Zaanstad

Text: Cees Kingma Valid HTML 4.01 Transitional