Hijsen is het gebruik van werktuigen voor verticaal en horizontaal transport waarbij het contact met de aardbodem tijdelijk is verbroken. Hijswerktuigen er zijn dus om de zwaartekracht te overwinnen.
|
| ||
| Zo heeft de primitieve mens waarschijnlijk de werking van de hijskraan ontdekt. | |||
De Romeinen beschikten al over gieken waarmee zware stukken, zoals delen van zuilen, konden worden opgehesen.
De aandrijfkracht werd geleverd door kaapstanders die door slaven werden rondgedraaid. Op de schilderijen van Breugel en andere laatmiddeleeuwse schilders ziet men op de toren van Babel altijd kranen met tredmolens. In Middeleeuwse kerken en kloosters komt men soms nog oude tredmolens tegen.
|
|
| ||
|
Links een houten kraan zoals die ook in de Zaanstreek bij veel molens werd gebruikt. In het midden de doorsnede van een tredmolenkraan zoals die op vele kaden in Europa werd gebouwd.
Rechts: Verschillende kerken en kloosters hebben nog hun oorspronkelijke tredmolenkraan. Zoals de ‘Beverly Minster’ tussen Hull en York. We bezochten deze kraan in de top van de kerk op 8 juli 2008. Hij werd voor ons gedemonstreerd. Een man kan hem rond doen gaan. | ||||
In de negentiende eeuw werden schepen steeds groter. Dat had consequenties voor de inrichting van de scheepswerven en voor de laad- en losinrichtingen in havens. Toen de romp nog uit houten huidgangen bestond waren deze met handkracht of eenvoudige takels op hun plaats te krijgen.
|
| ||
| Ook nu hebben kleinere scheepswerven vaak nog geen hijswerktuigen zoals dit droogdokje in Svendborg en deze reparatie werf in Esbjerg in Denemarken in 1982 toonden. | |||
Toen de scheepsrompen bestonden uit ijzeren spanten en ijzeren platen als bekleding werd dit moeilijker. Aanvankelijk werkte men met gieken en kabelbanen. Hieruit ontwikkelden zich verschillende kraantypes. Gefixeerde torenkranen en loopkranen aan grote ijzeren portaalconstructies.
|
| ||
|
Links: De grote Duitse werf van Blohm & Voss in Hamburg maakte in 1972 nog gebruik van kabelbanen.
Rechts: De Hamburgse werf van Howaltswerke gebruikte in 1972 nog een ‘helgengerust’; grote gefixeerde kraanbanen waaraan de vele platen scheepsstaal en spanten werden vervoerd. Later kwamen er verrijdbare torenkranen. En tenslotte verrijdbare portaalkranen. | |||
| ||
| Bij de werf in Frederikstad in Noorwegen stond in 1972 op de afbouwkade een zware topkraan op een betonnen portaal. |
|
| ||
| De Zweedse werven behoorden in 1982 tot de modernste werven ter wereld zoals deze werven van Lindholmen en van Eriksberg laten zien. | |||
| ||
| Bij de RDM in Rotterdam werden de torenkranen op kraanbanen vervangen door grote topkranen zoals deze foto uit 1980 laat zien. |
In de haven werd bij de introductie van de stoomvaart nog lang gebruik gemaakt van de spierkracht van de havenarbeiders. Later aangevuld met gieken van schepen. Stoomlieren gingen de hijskracht voor de laadbomen leveren, die uit gieken ontstonden. Op de kades kwamen stoomkranen en hydraulisch aangedreven kranen. Later kwamen er elektrische kranen.
|
| ||
| |||
|
Links: Kranen met handlieren waren nog lang in gebruik, daaronder een handlier.
Rechts: In het midden van de 19de eeuw werd de hydraulische kraan ontwikkeld; een plunjer met een katrolsysteem. Veel pakhuizen waren er meer uitgerust. | |||
Beeldmateriaal: Archief Jur Kingma, tenzij anders aangegeven