Lisboa (Lissabon) is, naast de hoofdstad van Portugal ook de belangrijkste havenstad van het land. Door zijn zeer gunstige ligging aan de monding van de Tejo (Taag), op slechts een paar kilometer van de Atlantische Oceaan, heeft de stad zich sinds de gloriedagen van de ontdekkingsreizen kunnen ontwikkelen tot een belangrijk handelscentrum en havenstad.
De grote aardbeving van 1 november 1755, en de brand die daarop volgde, heeft een groot gedeelte van de historische binnenstad verwoest. De binnenstad is daarna geheel volgens de ‘moderne’ inzichten van Marquês de Pombal opgebouwd; een netwerk van parallelle straten vanaf de oevers van de Tejo naar het belangrijke plein Rossio.
Het, aan drie zijden door galerijen omzoomde Praça do Comércio vormt, met z'n open front naar de Tejo een imposante entree naar de herbouwde stad. De maritieme wereld die zich daar ooit heeft gemanifesteerd is alleen nog terug te vinden in de bedrijvig heen en weer varende ponten naar de op de andere oever gelegen stadsdelen zoals Almada en naar de verder gelegen steden aan de Tejo zoals Seixal, Barreiro en Montijo. De opening van een aantal nieuwe bruggen over de rivier en vooral de aanleg van de spoorbrug onder de ‘Ponte 25 de Abril’ heeft het belang van deze veren echter sterk doen afnemen.
Van de vroegere scheepswerven is in dit deel van de stad niets meer terug te vinden.

Tewaterlating van een fregat bij het arsenaal van Lisboa door A.J. Noel uit 1789.
(Het arsenaal van Lisboa ligt direct naast het Praça do Comércio, in het hart van de stad)
Museu de Marinha Lisboa

Begin jaren zeventig heb ik enige jaren in de stad gewoond en gewerkt. In die tijd lag de rivier meestal vol met schepen die op stroom werden gelost of die lagen te wachten op een dokbeurt of reparatie bij de toen pas geopende scheepswerf Margueira van LISNAVE (Estaleiros Navais de Lisboa) in Almada op de zuid oever. Deze werf werd in 1961 mede opgericht door een aantal buitenlandse scheepswerven, waaronder de NDSM uit Amsterdam. Het was een van weinige plekken in de wereld waar de toenmalige mammoettankers droog gezet konden worden. Na de reorganisatie aan het einde van de vorige eeuw in de Europese scheepsbouw heeft de werf de activiteiten teruggetrokken op de nieuwe werf Mitrena van SETENAVE (Estaleiros Navais de Setúbal) in Setúbal. Er is nog een kleine scheepswerf aktief op de noord oever. De schepen op de rivier zijn praktische geheel verdwenen.

De oevers van de Tejo in de richting Belém en de Oceaan waren in de jaren zeventig van de vorige eeuw een en al bedrijvigheid. Op de kades met de afgemeerde vracht- en passagiersschepen kon je toen nog gewoon onder de draaiende havenkranen doorlopen. Tegenwoordig zijn in bijna alle havensteden de havenactiviteiten verplaatst naar ver buiten de stad gelegen, streng bewaakte haventerreinen. Ook al om vervuilende en lawaaiige omstandigheden wil men dit soort werkzaamheden buiten de stad houden. In Lisboa is een gedeelte van deze activiteiten nog steeds op de vroegere havenlocatie aangewezen; er is nog steeds een containerhaven bij het Doca de Alcântara grenzend aan de oude stadswijk Bairro Alto.

Liscont - Operadores de Contentores S.A., de exploitant van het grootste container terminal heeft op haar website een mooie tekening van de haven van Lisboa. Ik heb op deze kaart het Doca de Alcântara aangegeven. Dit is nog steeds het maritieme hart van de haven.