Ik moest voor mijn werk regelmatig naar de werf aan de overkant van de rivier. Almada was niet veel meer dan een industrie wijk met een pont verbinding van de grote stad naar Cacilhas. Ook via de ‘Ponte Salazar’ kon je naar het zuiden rijden, al was het maar voor een bezoek aan een van schelpdier- of visrestaurantjes aan de Cais do Gingal.
Een bezoek aan Lisnave was altijd weer een belevenis. Majestueuze schepen lagen, direct aan de weg, in dok. Het werfkantoor waar ik me moest melden stond midden op de werf. Dat betekende een rit langs diverse dokken waarin soms wel vier schepen tegelijk werden droog gezet. Helaas zijn al mijn foto's (en negatieven) van die tijd daar vocht inwerking verloren. Gelukkig vond ik op het internet nog voldoende beeldmateriaal om de situatie van toen te kunnen vergelijken met de desolate werf nu.

	Deze foto circuleert op diverse websites, het is dus moeilijk vast te stellen wie de eigenaar is. Het toont echter wel de werf zoals ik hem gekend heb. Altijd bedrijvig, met schepen onder iedere vlag.
	Zoals die auto, rechts-onder op de rechter foto, zo ben ik vaak naar het werfkantoor gereden. Op de linker foto ligt de ‘Coastal Corpus Christy’ in dok. Een schip van 338.000 DWT, in 1978 gebouwd bij Harland & Wolff in Belfast. Het schip is uiteindelijk als ‘Atlantic Blue’ verkocht en in 2002 gesloopt. Ruimte genoeg voor deze mammoettanker.

Opgericht in 1937

De onderneming werd op 1 januari 1937 opgericht door het industrieel conglomeraat Grupo CUF. Op dat moment werd de ‘Estaleiro da Rocha Conde de Óbidos’ op de noord-oever van de Taag overgenomen. In september 1961 veranderde de naam van de werf in ‘Lisnave - Estaleiros Navais de Lisboa’. De werf werd uitgebreid met een nieuwe werf, ‘Margueira’ op de zuidoever van de Taag. Dit ambitieuze project werd ontworpen om de grootste schepen die er op de wereld gebouwd werden te kunnen dokken. In 1973 werd opnieuw een grote werf gebouwd; Setenave (Estaleiros Navais de Setúbal) in Mitrena - Setúbal. Een bijzonder ongelukkig moment, door de oliecrisis stortte de vraag naar olietankers volledig in.

Tot de mede aandeelhouders behoorden bij de oprichting o.a. de volgende Nederlandse bedrijven:

• Nederlandsche Dok-en Scheepsbouw Maatschappij
• Wilton-Fijenoord-Bronswerk
• De Rotterdamsche Droogdok Maatschappij

Anjerrevolutie

Daarnaast kwam er in april 1974 met de ‘Anjerrevolutie’ een einde aan de jarenlange dictatuur (eerst onder Salazar, later opgevolgd door Caetano). De binnenlandse handel en industrie waren in handen van een paar rijke families. Daar kwam door deze democratisering (voorlopig) een abrupt einde aan. Het land was altijd gericht geweest op het behouden van de Afrikaanse (Mozambique, Angola en Guinea) en Aziatische kolonies. De revolutie werd in gang gezet door Movimento das Forças Armadas, een groep van ruim 400 kaderleden van het Portugese leger. Het leek erop of het gehele leger betrokken was bij een staatsgreep, ook bij mij in de straat liepen soldaten met een anjer in de loop van hun geweer. Maar ik moest wel thuisblijven, ik mocht absoluut niet naar Lisboa.

De opeenvolgende regeringen stonden, direct na de revolutie, sterk onder invloed van de Partido Socialista Português en de Partido Comunista Português. Partido Popular Democrático werd gedoogd, het was tenslotte de enige politieke partij die al reeds aan de zijlijn had mogen meelopen tijdens de dictatuur van Marcel Caetano. Arbeiders in het hele land voelden zich gesteund en namen fabrieken en landbouwbedrijven over. Binnen drie weken na de revolutie, op 15 mei 1974 bezette ruim 8.500 werknemers de scheepswerven van Lisnave en eiste o.a. een verhoging van hun salaris en betere werkomstandigheden.

Na een rumoerige periode van anderhalf jaar werden de politieke verhoudingen, ook door druk van buitenaf, weer wat genormaliseerd en kregen vroegere eigenaren weer meer greep op hun oude ondernemingen. De NATO leden maakten zich tenslotte erg ongerust over een communistisch Portugal. Geleidelijk werd de blik op West Europa gericht en werden economische structuren meer naar Europees model ingericht. In 1986 is Portugal toegetreden tot de Europese Gemeenschap.

Voor het echter een volwaardig lid werd van de Europese Gemeenschap moest Portugal door een aantal pijnlijke processen. Een daarvan was de herstructurering van de scheepsbouw en reparatie. Lisnave was in 1975 genationaliseerd. De scheepswerven in Lissabon en Setúbal hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de Portugese vakbonden na de Anjerrevolutie. Voor die tijd waren vakbonden, zoals die overal in Europa voorkwamen, in Portugal verboden.

Herstructurering

In Ambtelijke taal klinkt het allemaal heel netjes en strak georganiseerd. De praktijk was echter veel minder rooskleurig. In een land waar de democratie nog maar net gevestigd was en waar men nog moest afrekenen met een koloniaal verleden, kwamen dit soort klappen hard aan.

Mededeling van de Commissie overeenkomstig artikel 93, lid 2, van het EG-Verdrag aan de overige lidstaten en andere belanghebbenden betreffende steun die de Portugese regering voornemens is te verlenen aan de Lisnavewerf

“ Bij schrijven SG(95) D/9078 van 14 juli 1995 heeft de Commissie uw regering medegedeeld dat zij had besloten haar goedkeuring te verlenen aan een plan inzake de herstructurering van de scheepsreparatieonderneming Lisnave.
Doel van herstructurering was de installaties te Margueira (Lissabon) te sluiten en alle reparatieactiviteiten te concentreren in Mitrena (Setúbal), een werf in staatseigendom waarvan de onderneming slechts concessiehoudster was. Na de overdracht van de activiteiten, die op 31 december 1996 moest zijn voltooid, zou de werf in Mitrena een capaciteit moeten hebben van 185 schepen met een gemiddeld tonnage van 70.000 ton per jaar tegen 285 schepen per jaar voor beide werven te zamen, hetgeen een vermindering betekent met 35%. Daarnaast werd een scheepsbouwcapaciteit van 45.000 brt gehandhaafd. Het aantal arbeidsplaatsen zou worden teruggebracht van 6.500 tot 3.200, een inkrimping met 50%. ”

Aldus een Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen van 31 october 1998. De eerdere plannen tot herstructurering van de Portugese scheepsbouw en reparatie hadden dusdanig grote protesten onder de bevolking teweeg gebracht dat de regering niets anders kon dan een nieuw verdrag met de Europese Gemeenschap te sluiten.

De herstructurering van de jaren negentig ging uit van het oprichten van drie nieuwe ondernemingen:

1. Een scheepsbouw en reparatie bedrijf waarin Blomm und Voss uit Duitsland voor 15% zal deelnemen
2. Een onderneming voor de aanleg van infrastructuur
3. Een uitzendbureau voor het onderbrengen van boventallig personeel

De staat zou zich grotendeels terugtrekken uit het kapitaal van deze nieuwe ondernemingen. op dat moment had de totale onderneming nog 3.000 werknemers in dienst en waren er sinds 1994 al ruim 3.100 werknemers ontslagen. Opnieuw zouden er nu 1.500 werknemers afvloeien.

In 2000 werd de werf in Almada gesloten en was de herstructurering uiteindelijk afgerond.

In februari 2010 oogt het werfterrein desolaat. Het mammoetdok met de grote portaalkraan is aanlegsteiger voor de pontveren over de Taag. Het werfkantoor staat er nog. Er rijden echter geen auto's meer over het terrein. Het is er leeg en verlaten.

Een Masterplan

In de berichtgeving over de herinrichting van de verlaten scheepswerf in Almada wordt het terrein steeds vergeleken met andere complexe industrieterreinen die elders in Europa worden her-ontwikkeld. In 2007 werd het ‘Almada Nascente’ Masterplan gepresenteerd door de Engelse architecte Richard Rogers, samen met de architecten João Santa Rita en Ana Roxo. Dit masterplan gaat uit van een totale investering van 1.000 miljoen Euro. Het zal ongeveer 15 jaar duren om het plan te verwezenlijken. Het omvat in totaal ongeveer 850.000 m2 van bebouwd oppervlak waar ruim 9.500 nieuwe inwoners gehuisvest kunnen worden en waar 13.500 nieuwe banen gecreëerd kunnen worden.

Voorlopig blijft het nog bij goede bedoelingen. De investeringsmaatschappij die de gronden kreeg overgedragen, ‘Fundo de Investimento Imobiliário Fechado Margueira Capital’, was ook verantwoordelijk voor de inrichting van de nieuwe werf in in Mitrena (Setúbal). Er daar moest heel veel geld heen. Voorlopig wordt er nog gezocht naar partners die bereid zijn een gedeelte van de financiering voor hun rekening te nemen.

Naast de formele plannen circuleren er op het internet diverse alternatieven schetsontwerpen. Hieronder volgt een willekeurige selectie uit die plannen met, waar mogelijk, de namen van de bedenkers daarvan.