Museumhavens en maritiem erfgoed

Deze reis gaf veel gelegenheid tot het bezoeken van maritieme musea en het bewonderen van maritiem erfgoed. Stockholm en Helsinki hebben eigenlijk echte museumhavens zonder dat deze formeel die naam hebben.

Hamburg

  hamburg  
  Speicherstadt omstreeks 1888. Bron: WIKIPEDIA  
  scandinavie scandinavie scandinavie scandinavie  
  De Hamburger Speicherstadt is gebouwd in het laatste kwart van de 19de eeuw. De zeeschepen werden in de havens en op de Elbe gemeerd aan palen en werden daar gelost. Ewers brachten de goederen naar de pakhuisstad. In het Speicherstadt museum worden de verschillende manieren van hijsen getoond. Ook de verschillende manieren van stapelen van balen en zakken worden getoond. Boeiend was om te zien hoeveel verschillende functies er in de haven waren. De hijsbalken in de Speicherstadt laten zien hoe belangrijk het verticaal transport was.  

Op weg naar Scandinavië verbleef ik een dag in Hamburg. Daar heb ik het Speicherstadt Museum bezocht. Er werd veel informatie over de geschiedenis van deze pakhuisstad gegeven. Er kwam veel koffie, cacao, thee, dat werd daar gesorteerd etc. Er was een fototentoonstelling over de wederopbouw van de haven na de tweede wereldoorlog. Op de affiche de Boskoop van de KNSM. Daarna naar bezocht ik het Internationale Maritieme Museum. Dit is een groot gerestaureerd pakhuis, Kaispeicher B, met de maritieme verzameling van Peter Tamm. Het bevat erg veel modellen, veel schilderijen, uniformen en andere memorabilia. Negen verdiepingen in een schitterend gerestaureerd pakhuis. Er omheen zijn mooie terrassen.

Peter Tamm begon als haven journalist bij het Hamburger Avondblad en eindige als voorzitter van de raad van bestuur van de uitgeverij Axel Springer, de grootse Duitse uitgever. Eerst was zijn verzameling in zijn huis ondergebracht; een voormalig hotel in het havenkwartier van Hamburg. Behalve scheepsmodellen en schilderijen verzamelde hij ook scheepsschroeven, geschut en zelfs complete schepen. Zijn opvatting is dat in de geschiedenis van de scheepvaart de geschiedenis van de mensheid is weerspiegeld. Maar er waren ook modellen in zijn collectie van schepen van de Kriegsmarine die nooit gebouwd zijn, bijv. twee opvolgers van het slagschip Bismarck.

Roskildefjord

  scandinavie  
  scandinavie scandinavie  
  Op de linker foto ligt op de achtergrond een Knarr (ook wel Knörr genaamd). Dit is een vrachtschip uit de tijd van de Vikingen. Het is een replica van een van de Vikingschepen die is gevonden in de Roskilde fjord. In de haven van het Vikingschepen museum liggen ook modernere houten scheepjes. Het Vikingschepen museum is een kenniscentrum op het gebied van de houten scheepsbouw. Er worden replica's gebouwd en houten schepen uit het noorden van Europa verzameld.  
  scandinavie  
 

Links: De ‘Havhingsten fra Glendalough’ is een replica is, waarmee men van Roskilde naar Dublin en terug gezeild en geroeid is. Daarbij heeft men ook Den Helder aangedaan. Het oorspronkelijke schip was gebouwd in de buurt van Dublin.
De mast stond al in een mastspoor.

Op de rechter foto het zijroer van de Knarr; zo ontstonden de namen bakboord en stuurboord.

 

In 1968 werden in de Roskildefjord 5 wrakken van Vikingschepen gevonden. Er is nu een heel mooi Vikingschepen museum. De Sagafjord die vlakbij het museum lag, maakt rondvaarten over de fjord. Aan de romp te zien een oud scheepje.

Kopenhagen

De rondvaart door Kopenhagen was interessant. Zoals in veel oude havensteden is het oude havengebied gerenoveerd. Er staat een groot theater aan het water dat doet denken aan het muziektheater aan het Y. Ook een nieuwe opera, geschonken door rederij Maersk, staat aan de haven evenals een nieuwe bibliotheek. Vele oude pakhuizen en woonkazernes zijn omgebouwd tot luxe appartementen. Een deel van Kopenhagen, is net als Amsterdam gebouwd op kunstmatige eilanden. Amsterdam gold in de 17de eeuw als voorbeeld. Rond die eilanden liggen veel oude schepen en moderne jachten. Het is niet zo'n bende als in sommige Amsterdamse grachten.

  scandinavie scandinavie scandinavie  
  De rol van Nyhavn in Kopenhagen is vergelijkbaar met de rol van het Damrak in Amsterdam in het verleden. Nu is er echter een wereld van verschil. Deze houten vissersschepen vervullen een toeristische functie. En er wordt ook vis verkocht.  
  scandinavie  
  Ook Kopenhagen kent zijn maritieme ‘rommelhoekjes’ zoals te zien op de linker foto. Asielzoekende kunstenaars werden uitgenodigd om beelden te plaatsen op de voormalige scheepswerf van Burmeister & Wain.  
  scandinavie  
  scandinavie  
 

De Peder Skram is het voormalige vlaggenschip van de Deense marine. Het is nu een museumschip op de voormalige marinebasis Holmen, waar ook de 18de eeuwse mastkraan staat.

 
  scandinavie  
 

Deze kraanbanen stonden langs de droogdokken op het eiland Dokøen; het dokeiland van de Deense marine. Nu staat daar de nieuwe opera. De kraanbanen zijn als ornament behouden.

 

Kopenhagen heeft een museumhaven met oude oorlogsschepen uit de tijd van de koude oorlog. Het marine etablissement heeft een woonbestemming gekregen. Er zijn zulke dure woningen, dat de gids van de rondvaartboot moest zwijgen toen we er langs voeren. De bewoners houden niet van herrie. De opera staat op het terrein van de voormalige marinescheepswerf. Er staan nu nog twee kraanbanen van de voormalige werf als ornament naast de opera.

Stockholm

Stockholm is een prachtige stad gebouwd op een serie eilanden en de oevers van het smalste gedeelte van de verbinding tussen het Malarmeer en de Oostzee. De stad is een maritiem centrum bij uitstek. Cruiseschepen en grote veerboten varen tot in het hartje van de stad. Vele kades vormen in feite museumhavens. Je krijgt een goede indruk van de variatie in maritiem erfgoed bij een tochtje met een hop-on hop-of boot.

Ik ging daar mee naar het Wasa museum waar ook een museumhaven is met de stoomijsbreker ‘Sant Erik’, het lichtschip ‘Finngrundet’ en de motortorpedoboot ‘Spica’. Wandelend langs de kades zag ik op verschillende dagen de hypermoderne cruiseschepen ‘Emerald Princess’, ‘Eurodam’, ‘Vistamar’ en ‘Queen Victoria’. Viking Line ferry's ‘Cinderella’ en ‘Mariella’ en de ferry's ‘Birger Jarl’ en ‘Birka Paradise’. De ‘Birger Jarl’ is meer dan 50 jaar oud.

De rondvaarten in de haven worden o.a. verzorgd door Strömma kanalbolaget. Ze hebben erg veel maritiem erfgoed in de vaart. De ‘Enköping’ is van 1869 maar is omgebouwd tot motorschip, De ‘Drottingholm’ is uit 1899 en vaart nog op stoom. De ‘Stockholm’ is uit 1931 en heeft zijn stoommachines nog maar wordt nu voortgestuwd door een dieselmotor.

  scandinavie scandinavie scandinavie  
  De Standvägen in Stockholm is een mooie flaneerstraat. Men heeft regels gesteld aan het particuliere maritieme erfgoed dat er mag blijven liggen. Alle wrakken en dubieuze schepen met drugshandel en andere contrabande zijn verwijderd. Deze boulevard draagt bij aan het maritieme beeld van Stockholm.
De ‘Djugården’ 4 is een Hop-on Hop-off rondvaartboot. De romp dateert van 1897 en het scheepje is in 1971 verbouwd tot rondvaartboot. Het is een schitterende manier om het maritieme erfgoed van Stockholm te bekijken.
Bij het Wasa museum is ook de officiële museumhaven. Aan de steiger er naast lag de voormalige Nederlandse rivierklipper ‘Nelly’ uit 1899.
 
  scandinavie  
  De ‘Leo’ is een voormalige sleepboot van het Amerikaanse leger. Ze stamt uit 1944 en is is gebouwd als ST 748 (bouwno. 32) op de scheepswerf Tampa Marine Corp. ST betekende small tug, kleine sleepboot. De sleepboot had een Busch-Sulzer dieselmotor. Het schip werd in het najaar van 1944 ingezet in Engeland. In 1946 werd ze overgedragen aan de regering van Finland. Ze kreeg de naam A1. Ze werd later aan een rederij verkocht. Ze droeg de namen Renö, Pehr Hellzen en Eol. In 1984 werd ze verkocht naar Stockholm en Leo genaamd. Heeft schip vervolgens 6 verschillende Zweedse eigenaren gehad.  
  scandinavie  
 
scandinavie
De officiële museumhaven van Stockholm met de ijsbreker ‘Sankt Erik’ uit 1915, het lichtschip ‘Finngrundet’ uit 1903, de patrouilleboot ‘T 121 Spica’ uit 1966, de mijnenveger ‘M 20’ uit 1941 en de reddingsboot ‘Bernhard Ingelsson’. Bij de museumhaven ligt ook een traditionele Zweedse houten kustvaarder.
 
  scandinavie  
  Links een model van de ‘Wasa’. Het ‘Vasa Museet’ bevat een schat aan onderdelen van dit 17de eeuwse oorlogsschip. Foto midden: Detail van het houtsnijwerk van de spiegel van de Wasa.  
  scandinavie  
  De ‘Birger Jarl’ komt dagelijks van Mariehamn op de Ålands eilanden naar Stockholm. Het schip is in 1951 gebouwd voor de Svea maatschappij voor de lijndienst van Stockholm naar Turku in Finland. Het schip van 1865 brt had oorspronkelijk een stoommachine. Op de achtergrond de ‘Emerald Princess’ van de Californische Princess Cruises is 114.000 ton. Dit cruiseschip uit 2007 is 60 x groter dan de Birger Jarl.  
  scandinavie  
  Links: De ‘Birger Jarl’ uit mijn collectie scheepsfoto's van een halve eeuw geleden. Rechts: De ‘Kung Karl’ verraad ook zijn ouderdom. Het is in 1872 gebouwd en in 1951 verbouwd tot motorschip.  
  scandinavie scandinavie scandinavie  
  Links: Het ms en ss ‘Stockholm’ van het Strömma Kanalbolaget is in 1931 als stoomschip gebouwd. Het schip had de naam Öland en was besteld voor de veerdienst van Kalmar naar het eiland Öland. Het schip werd in 1958 omgebouwd tot rondvaartboot. De stoommachine zit er nog in, maar het schip wordt voortgestuwd door een dieselmotor.
Midden: Het ss ‘Drottingholm’ van Strömma Kanalbolaget uit 1909 vaart dagelijks enige keren onder stoom van de ligplaats bij het stadhuis van Stockholm naar het Koninklijke zomerpaleis Drottingholm op een van de eilanden in het Mälar meer.
Rechts: De Enköping uit 1868 vaart nog dagelijks van de aanlegplaats bij het stadhuis van Stockholm naar het Mälar meer. Het is in 1948 tot motorschip verbouwd. Het is het oudste passagiersschipschip in Lloyd's List.
 
  scandinavie
scandinavie
 
  De ‘Af Chapman’ is een driemast stalen bark die in 1888 als ‘Dunboyne’ in Whitehaven in Engeland is gebouwd voor reders in Dublin. In 1923 werd het gekocht door de Zweedse marine als schoolschip. Na 1934 diende het als wachtschip. In 1947 werd het schip gekocht door de gemeente Stockholm die er een jeugdherberg van maakte. Dat is het schip nog steeds.  
  scandinavie  
  Links: De ‘Saltsjön’ heeft een schoorsteen van de Svea, die vroeger ook in Amsterdam kwam. Het schip is in 1925 gebouwd op de Eriksberg scheepswerf in Gothenburg voor Waxholms nieuwe stoomvaartmaatschappij. Het schip heeft altijd in het scherengebied van Stockholm gevaren. Ze is enige tijd eigendom geweest van Svea AB. In 2004 stond ze op een Zweedse postzegel.
Rechts: De ‘Polfors’ is het schoolschip van de zeevaartschool in Stockholm. Het is 1967 in Aarhus gebouwd als ‘Mercadan’ voor een Deense reder en werd in 1979 aangekocht om te worden verbouwd tot schoolschip.
 
  scandinavie scandinavie scandinavie  
  Links: De ‘Västan’ van de Waxholmsbolaget is in 1900 gebouwd voor vervoerstaken op het Mälar meer. In 1953 kreeg het schip een dieselmotor. In 1984 zou ze uit dienst worden gesteld. Maar protesten van de vele ‘fans’ leidde tot een verlenging van de levensduur van dit mooie scheepje. Deze rondvaartboot valt in het niet bij de veerschepen van de Viking Line die naar Helsinki en Turku varen.
Midden: De ‘Djugården 7’ van 1893 is erg nietig vergeleken bij de ‘Eurodam’ van de Holland America Line. Dit cruiseschip is gebouwd in 2008 als de eerste van de nieuwe Signature klasse. Het schip van 86.273 brt is gedoopt door Koningin Beatrix.
Rechts: Het ms en ss ‘Stockholm’ passeert de ‘Eurodam’ voor een van haar twee dagelijkse rondvaarten door de scherenkusten naar het eiland Waxholm.
 
  scandinavie scandinavie scandinavie  
  Links: Het Nederlandse hoekje langs de kade in Skepssholmen met de ‘Norna’ die ruim een eeuw geleden in Enkuizen is gebouwd. Er liggen in Stockholm meer Nederlandse traditionele zeilende vrachtschepen dan in de Zaanstreek.
Midden: Deze zeetjalk ligt ook aan de kade bij Skeppsholmen. Op dat eiland zijn het hypermoderne museum van de moderne kunst, Het Oost-Aziatisch museum en het architectuurmuseum.
Rechts: Het ss ‘Orion’ is in 1928 gebouwd als loodsboot, boeienlegger en bergingsvaartuig. In 1961 werd het schip ingericht voor de bouw van vuurtorens. In 1979 werd het schip buiten dient gesteld. Tien jaar later werd het gered door een behoudsvereniging. Het schip kan weer onder stoom.
 
  scandinavie scandinavie scandinavie  
  Links: In de lange rij maritiem erfgoed op Skeppsholmen bevindt zich ook deze voormalige Zweedse kustvaarder ‘Capella’.
Midden: Even verder ligt de voormalige Amerikaanse sleepboot ‘Leo’.
Rechts: Ook in Stockholm vaart een bruine vloot.
 
  scandinavie scandinavie scandinavie  
  Links: De Strömma bedrijvengroep bestaat uit een aantal rondvaartrederijen in Zweden. Strömma Kanalbolaget heeft rondvaartschepen in Stockholm. Malmö en Gothenburg en vaart op het Gotakanaal tussen Stockholm en Gothenburg.
Midden: De ‘Västan’ vaart op volle kracht door het scherengebied op een van zijn dagelijkse tochten vanaf Waxholm naar Stockholm.
Rechts: Aan de Strandvägen, de strandweg, liggen mooie staaltjes van maritiem erfgoed zoals dit oude sleepbootje ‘Fritz’.
 

Op mijn tocht met de superferry ‘Silja Europa’ van Stockholm naar Turku in Finland deed ik ook Mariehamn op de Ålands eilanden aan. Binnen een half uur was ik er vertrokken; laden en lossen inbegrepen. Vlakbij de ferryhaven lag de windjammer ‘Pommern’. Lang was de reder Ericsson uit Mariehamn de laatste reder die windjammers exploiteerde, gedeeltelijk als schoolschepen. Een deel van de vloot die Sail Amsterdam bezocht, heeft ooit voor Ericsson gevaren.

  aland  
  scandinavie

Het schip is in 1903 op de Schotse werf J. Reid & Co in Glasgow gebouwd voor de Flying P line van de reder F.Laeisz in Bremen. Het is een viermast bark van 95 meter lengte en 2376 brt. Gustav Erikson was geboren op de Ålands eilanden. Na een loopbaan op zee begon hij in 1913 als reder. Hij kocht veel oude zeilschepen op, die hij met succes inzette voor het vervoer van graan uit Australië naar Europa. De Pommern werd in 1920 aangekocht. In 1958 werd het een museumschip.

 

Helsinki

In Helsinki kwamen de veerboten en cruiseschepen weer tot in het hartje van de stad. Een tocht met de pont naar het grote zeefort ‘Suomenlinna’ is een maritiem avontuur. Ik zag daar de grote veerboten zoals de ‘Silja Symphony’ en de ‘Mariella’ van de Viking Line. Maar ook cruiseschepen als de ‘Discovery’, ‘Seven Seas Voyager’ en de ‘Kristina Regina’. De ‘Kristina Regina’ is al een halve eeuw oud en heeft nog twee schoorstenen. De ‘Discovery’ was de ‘Love Boat’ uit de gelijknamige TV serie.

  helsinki helsinki  
  Het droogdok in Somenlinna is in 1750 gebouwd en is daarmee een van de oudste droogdokken in Europa. De Finse onderzeeboot ‘Vesikko’ staat als een monument op Suomenlinna. Het schip is in 1922 ontwerpen in Den Haag door een ontwerpbureau dat een dekmantel was voor Duitse marine- en scheepsbouwbelangen.  

Op ‘Suomenlinna’ ligt de Finse onderzeeboot ‘Vesikko’. Die is in 1922 ontworpen door het ingenieursbureau voor de scheepvaart in 's-Gravenhage in Nederland, dat een dekmantel was voor de Duitse herbewapening tussen de twee wereldoorlogen. De Duitse scheepswerven en de Duitse marine mochten zich toen niet met onderzeeboten bezig houden.

Verder zag ik de ‘J.L.Runeberg’. Een scheepje uit 1907 dat dagelijks een diner cruise naar de stad Porvoo onderhoudt. Het schip kreeg in 1962 een dieselmotor maar is verder in oude stijl gerestaureerd.

  helsinki helsinki  
  Links: De ‘J.L.Runeberg’ is gebouwd in Helsinki en vaart dagelijks naar Porvoo.
Rechts: In de haven van Helsinki lag ook de ‘Kristina Regina’. Dit schip was het laatste stoomschip dat in het Scandinavië is gebouwd. Ze was gebouwd als ss ‘Bore’ in Oskarshamn in Zweden voor de Bore stoomvaart Maatschappij voor de dienst tussen Finland en Zweden. De Bore maatschappijn zou samen met de Finska A.A. en de Zweedse Svea de Silja lijn vormen. Vanaf 1988 vaart het schip als cruiseschip en doet ook af en toe Amsterdam aan.
 

Kotka is een een havenstad op een eiland in de monding van de Kymi, de grootste rivier in Zuid Finland. Het stroomgebied van de Kymi werd geschikt gemaakt voor het transport van boomstammen. In 1870 waren er al 9 stoomhoutzagerijen in Kotka. Ze werkten vooral voor de Engelse markt. Later werden bij de zagerijen fabrieken gebouwd om zaagsel te verwerken tot pulp voor de papierindustrie. Dat kon mechanisch met slijpstenen of chemisch met zuren. De volgende logische stap was dat men zelf papier ging maken in Finland. StoraEnso is nu een van de grootste papierconcerns ter wereld.

Stora is ontstaan uit Stora Kopparberg in Zweden en Enso Gutzeit. Gutzeit was een Duitser die via Noorwegen in Kotka kwam en daar een stoomzagerij startte. Dit werd later een van de pulpfabrieken. StoraEnso bezat in Nederland de Berghuizer papierfabriek in Wapenveld en de papierfabriek Roermond. De papierfabriek Van Gelder in Wormer verwerkte cellulose uit Kotka en omgeving.

Eeuwenlang was Finland de grootse producent van teer en pek. Bruine teer ontstaat door droge verhitting van hout. De zeventiende eeuwse Amsterdamse koopman Andries Bicker (van het Bickerseiland) was een van de grootse handelaars in dit product, dat onmisbaar was in de houten scheepsbouw. De Stockholmse teer kwam uit Finland. Er waren speciale scheepjes op de Finse meren, die het teer vervoerden.

  helsinki  
  Het Finse maritieme museum in Kotka is in 2008 geopend, het gebouwd heeft de vorm van een golf. In het museum staat een model van de 7,5 meter lengte van de ‘Acturus’ van de Finska A.A die tussen Finland en Hull voer. Het schip was gebouwd in 1899 en is in 1957 gesloopt. Finska Ångfartygs Aktiebolaget was in 1883 gesticht. Op de lijn naar Hull werd veel boter vervoerd. Schepen op deze lijn moesten koelruimen hebben. De Finska deed ook Amsterdam aan met o.a. de ‘Rigel’.  
  helsinki  
  De ijsbreker ‘Tarmo’ is een hoogtepunt op het gebied van maritiem erfgoed. Het schip is in 1907 in Engeland gebouwd en was tot je jaren zestig in dienst al ijsbreker. Het schip heeft twee quadruple expansie stoommachines.  

Kotka heeft een prachtig nieuw maritiem museum dat daar vorig jaar is geopend. De architectuur is schitterend. Het gebouw is ontworpen in de vorm van een golf. De inrichting is ook prachtig; drie musea; het Finse nationale maritiem museum, Museum of Kymenlaakso, een streek museum gewijd aan de industriële en sociale geschiedenis van Kotka en het museum dat is gewijd aan de kustwacht.

In het Finse maritieme museum was een grote sectie gewijd aan de onderwaterarcheologie, o.a. aan de ‘Vrouwe Maria’, die met kunstschatten op weg was naar Catharina de Grote in St.Petersburg.

Er was ook een hut van de ‘Finnjet’. Ik heb in 1994 een wintercruise gemaakt met de ‘Finnjet’ van Travemunde naar Helsinki. Ik sliep toen in zo'n hut. Bij aankomst in de morgen was het min 28 graden. Ik zag toen de grote ijsbrekers de routes naar de verschillende zeehavens open houden.

Buiten bij het museum in Kotka ligt de ijsbreker ‘Tarmo’ die in 1908 is gebouwd door Armstrong Withworth in Elswick bij NewCastle. Het museum ligt in Vellamo, een oude havenwijk. Er waren nog papierfabrieken in de buurt. Aan de overzijde van de haven was een stilgelegde scheepswerf en een enorm opslagterrein met nieuwe auto's. Onverkoopbaar door de crisis? Of voor de Russische markt? De grens met Rusland is zo'n 50 km verder naar het Oosten.

Ook Helsinki heeft een museumhaven voor zeilschepen. Er vlakbij staan hergebruikte fabrieken. In de oude haven was de voormalige Wärtsilä scheepswerf die ijsbrekers, grote veerboten en grote cruiseschepen bouwde.

De oorsprong van deze werf is een een zagerij uit 1834 in Karelia, het oostelijke deel van Finland, dat nu grotendeels van Rusland is. In 1851 werd bij deze watermolen een hoogoven en een smederij gebouwd. In 1908 werd er een waterkrachtcentrale gebouwd en er kwamen moderne metaalbedrijven. In 1935 nam het bedrijf verschillende scheepswerven over, waaronder die in Turku en Helsinki. Het bedrijf diversifieerde met o.a de overname van een motorenfabriek en de aardewerkfabriek Arabia. In 1989 fuseerde het bedrijf met een ander Fins bedrijf dat cement, verf, inkt en Solifer caravans bouwde.

De werf in Helsinki ging in 1989 failliet na de fusie met de scheepswerf Valmet Oy. De nieuwe werf Masa-Yards werd gesticht waartoe de werven in Helsinki en Turku behoorden. Deze werd later overgenomen door het Noorse Kvaerner groep. Het werd de Kvaerner Masa Yards. Zij namen later ook de Finnyards in Rauma over en toen werd het Aker yards. In november 2008 nam STX de werven over.

Men heeft drie cruiseschepen van 150.000 ton gebouwd voor de Royal Caribbean Cruises. Twee cruiseschepen van 220.000 ton zijn nog in aanbouw in Turku. Ook de ‘Finnjet’ kwam van deze werf. De werf is nu van STX Europe; een Koreaanse multinational, die ook werven heeft in Turku in Finland en St.Nazaire in Frankrijk. Wärtsilä is nu een bedrijf dat scheepsschroeven, boegschroeven en dieselmotoren bouwt.

De werf in Helsinki is gesloten. Alle kranen stonden er nog. Er was een voorzichtig begin van hergebruik. Het leek me een luxe buurt te worden. De ijsbreker ‘Turso’ uit 1944 lag er. Hij werd gerestaureerd door een behoudsverenging. Deze ijsbreker werd gebruikt om de haven Helsinki 's winters bevaarbaar te houden.

  helsinki  
 

Ook Helsinki heeft een museumhaven.

 
Text: Jur Kingma - november 2009
Beeldmateriaal: Archief Jur Kingma
Valid HTML 4.01 Transitional