De 'Oost'-werf van de NDSM

De ‘Noorder IJ-krant’ jaargang 3 - nummer 6 van juni 2005, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam Noord, meldde in grote letters HET TWEEDE LEVEN VAN NDSM-WERF ZUID. Dat is natuurlijk nieuwslichterij. Iets van plannenmakers en projectontwikkelaars. Er was nooit een NDSM-werf Zuid!
Het artikel gaat verder met de mededeling dat de NDSM-werf zuid steeds vastere vorm krijgt. De ‘oude’ scheepshelling is grotendeels gesloopt, de damwanden voor de oeveruitbreiding zijn geslagen en het nieuwe kanaal is klaar. Kortom de projectontwikkelaar kan beginnen.

De helling blijkt echter maar gedeeltelijk gesloopt: het onderwaterstuk zal later, na een bodemonderzoek, alsnog worden verwijderd. Het nieuwe kanaal blijkt slechts 1,5 m diep, net diep genoeg om de reddingssloepen van de mammoettankers die hier gebouwd werden te laten spelevaren. In termen van projectontwikkelaars heet dat: ‘het kanaal dient alleen maar om het element water terug te brengen in het plangebied.’
U moet zich echter niet laten afleiden door de geschiedvervalsing zoals die door plannenmakers wordt bedacht. Er valt nog zeer veel echte geschiedenis op het terrein te vinden. De vele foto's in dit artikel, genomen op de oude ‘Oost’-werf getuigen daarvan.

Op 28 mei 2003 maakten diverse dagbladen melding van de ‘Ontruiming van de NDSM Werf’. Zonder dat zich noemenswaardige problemen hadden voorgedaan had een groep stadsnomaden het terrein (NDSM-werf Zuid) verlaten. Het stadsdeel was reeds eigenaar van het grootste gedeelte van de gronden op het terrein en zou spoedig overgaan tot de aankoop van de rest van het terrein. In samenwerking met consortium XXL zou het project worden ontwikkeld.

Een luchtfoto van het plangebied Noorder IJ uit de Noorder IJ-krant jaargang 3 - nummer 7 uit december 2005, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam Noord. Het plangebied loopt van de Noorder IJ-plas links op de foto tot de aan de Sixhaven aan de rechterkant. Centraal op deze foto ligt de vroegere ‘Oost’-werf van de NDSM. De planmakers spreken hier over werf-oost bij nummers 2 en 3, werf-noord bij nummer 1 terwijl werf-zuid het terrein is tussen de loodsen in werf-noord en het IJ. Links van ‘Oost’-werf ziet u op deze foto de ‘West’-werf.

De Amsterdamse Broedplaats

De leegstaande gebouwen op de oude werf ‘Oost’ werden in de loop van de tijd gekraakt. Amsterdamse stadsnomaden, kunstenaars en would-be kunstenaars ontwikkelden hier één van de Amsterdamse ‘broedplaatsen’ met betaalbare woon- en werkruimten voor kunstenaars, ambachtslieden en ondersteunende bedrijfjes. De nieuwe bewoners verenigden zich in de Stichting Kinetisch Noord die vanaf 2001 met subsidie van diverse instanties de nieuwe gebruiksmogelijkheden mocht uitproberen. In juli 2006 werden de grote scheepsloods, het buitenterrein en de hellingbanen aan de stichting overgedragen.
Bron: Wikipedia Encyclopedie

Op hun eigen website presenteert ‘Stichting Kinetisch Noord’ zich als een centrum voor subcultuur. Op de artists impression van de ‘Oost’-werf hebben de voormalige werf gebouwen alternatieve namen zoals ‘Dazzleville’ en ‘Skatepark’. Alle locaties op deze voormalige werf zijn op de een of andere manier voor het publiek toegankelijk.

Volgens de huidige eigenaars leent het buitenterrein van de NDSM werf zich uitstekend voor het organiseren van allerlei buitenevenementen zoals festivals en exposities. Het ‘Over het IJ festival’ in juli 2006 trok 21.000 betalende bezoekers. Onder de hellingbanen bevinden zich een aantal ateliers en werkplaatsen. Er werken onder andere beeldhouwers, schilders, decorbouwers, een koperslager en een fotograaf.

Waar in de jaren zestig van de vorige eeuw nog mammoettankers gebouwd werden, zijn nu enthousiaste en creatieve ‘amateurs’ bezig hun maritieme dromen te vervullen. Veel met de beste bedoelingen gestarte projecten wachten hier nu op een afronding. Het is even wennen: de mensen en omstandigheden zien er anders uit dan vroeger toen ik op de werf kwam. Nu eerst maar eens voorzichtig kennis maken met de ‘scheepsbouwers’.

Het blijkt echter dat de grote honden goed luisteren naar hun bazen. En als je belangstelling toont voor hun werk willen hun eigenaren best me je praten. Ik zie er bepaald niet uit als een ambtenaar van VROM en loop ook niet altijd direct met de camera in mijn hand ergens naar toe. Misschien hielp dat. Het pilsje sla ik af, ik drink nooit zo vroeg in de morgen, maar voor de ‘scheepsbouwers’ waren er wat dat betreft geen beperkingen. Het klinkt dan ook wel grappig als een van de bouwers opmerkt, dat ik maar beter een beetje uit die buurt, een stukje terrein omgegeven door hoge hekken en nog grotere honden, kan blijven; daar wonen van die rare mensen. Maar ook dat blijkt mee te vallen. Het blijkt dat stadsnomaden geen schepen bouwen.

Noordstrook

Volgens Stichting Kinetisch Noord is De Noordstrook, de noordkant van de vroegere scheepsbouwloods, geschikt voor voorstellingen en tentoonstellingen. Een hefplateau is omgebouwd tot een podium dat met een bovenloopkraan verplaatst kan worden. Deze hal heeft een oppervlakte van 6.000 m2 en zal in de toekomst worden afgescheiden van de rest van de scheepsbouwloods. Stichting Kinetisch Noord omschrijft de sfeer in de Noordstrook als die in een Industriële Kathedraal.

De scheepsbouwloods

De vroegere scheepsbouwloods is door Stichting Kinetisch Noord omgedoopt in ‘Kunststad’. Gestapelde werkplaatsen bieden een breed scala aan kunstenaars en ambachtslieden de gelegenheid hun ateliers en bedrijfjes te vestigen.

De scheepsbouwloods bestaat uit een meervoudige langshal met 6 beuken en een éénbeukige dwarshal met daarin een zolder voor de mallen. De imposante staalconstructie is uitgevoerd als vakwerk met geklonken verbindingen en ontworpen in samenwerking met Duitse ingenieurs. Zij bestaat uit zware vakwerkkolommen die zowel de grote kraanbaanliggers als de veel lichter uitgevoerde dakconstructie dragen.
De daken zijn voorzien van grote noklantaarns (of lichtstraten) om voldoende daglicht in de gebouwen te krijgen.
Bron: De Noordelijke IJ-oever - Een cultuurhistorische effectrapportage
Uitgeven door: Bureau Monumenten & Archeologie in opdracht van het stadsdeel Amsterdam-Noord

De lasloods

De lasloods is nog de enige plaats op de ‘Oost’-werf waar nog serieus aan scheepsbouw wordt gedaan. Aarding Construction presenteert zich op het internet met het volgende bedrijfsprofiel:
‘Aarding Construction BV is onderdeel van Aarding Beheer BV en opgericht in 1996. Aarding Construction BV is een bedrijf dat schepen en scheepssecties bouwt, alsmede industriële apparaten en het uitvoeren van offshore activiteiten. Bij Aarding Construction BV zijn in totaal 19 mensen werkzaam.’

De lijst met beëindigde projecten is erg indrukwekkend en geeft aan dat voor diverse grotere scheepsnieuwbouwwerven gewerkt wordt. In de zomer van 2006 werd er in opdracht van Merwede Shipyard gewerkt aan een aantal secties. De lassers vertelden dat dit wel de laatste klus zou zijn op deze plek. Een scheepswerf past niet meer in de filosofie van de projectontwikkelaars. ID&T heeft zich gemeld voor vestiging in de Aarding Hal.

Op het eigenlijke NSM-terrein, de ‘werf oost’, verrees in het verlengde van de scheepsbouwloods de kloeke en welhaast serene lasloods bestaande uit twee beuken met een gelaste staalconstructie. De kraanbaanliggers worden ondersteund door forse samengestelde volwandige kolommen. Op deze kolommen zijn slanker uitgevoerde kolommen geplaatst die de dakconstructie dragen.
Bron: De Noordelijke IJ-oever - Een cultuurhistorische effectrapportage
Uitgeven door: Bureau Monumenten & Archeologie in opdracht van het stadsdeel Amsterdam-Noord

MediaWharf

MediaWharf presenteert zich als het nieuwe mediacentrum aan het IJ. Doel van dit bedrijf is de exploitatie van het industriële erfgoed op de voormalige NDSM-werf met behoud van haar historische waarde en uitstraling van de 19e en 20e eeuw. MediaWharf heeft ook al een nieuwe functie voor de vroegere lasloods gepubliceerd:

‘De oude Aardinghal wordt van scheepshal omgebouwd tot evenementenhal en kantoorunits voor nieuwe media. De kantoorunits zullen de sfeer van de oude scheepshal ademen. Naast unieke ruimten zullen in de Aardinghal diverse branchegerichte voorzieningen en services worden gerealiseerd zoals glasvezel, digitaal data en telefoonnetwerk, evenementenruimten, presentatieruimten en een lunchcafe.’ ID&T gaat zich waarschijnlijk vestigen in deze locatie.

Voor diverse objecten op de vroegere ‘Oost’-werf wordt door MediaWarf een nieuwe bestemming gezocht. De timmerwerkplaats zal worden omgebouwd tot studioruimte en hoofdkantoor van MTV Networks Benelux.

Kraanspoor

In 1952 werd een 270 meter lang kraanspoor in gebruik genomen bij de afbouwkade van de ‘Oost’-werf. Over deze verhoogde kraanbaan reden twee hijskranen waarmee materialen vanaf de werf op de schepen geplaatst konden worden. Op initiatief van Trude Hooykaas (Ontwerpgroep Trude Hooykaas - OTD) en in samenwerking met ING Realestate wordt het skelet van het kraanspoor gerestaureerd en wordt bovenop het spoor een glazen kantoorgebouw gebouwd.
Op 26 juni 1999 werden de twee kranen opgeblazen.
In maart 2006 werd reeds bekend dat het multimedia bedrijf IdtV bijna de helft van deze nieuwe kantoorlocatie gaat huren.

De Noorder IJ krant Jaargang 3 - Nummer 7 van Stadsdeel Amsterdam Noord heeft een foto van de werkzaamheden rondom het voormalige Kraanspoor.

Op de website van Ontwerpgroep Trude Hooykaas - Bureau voor Architectuur en Interieurarchitectuur staat een schitterende fotoreportage van de ‘kraanbaan’ in zowel de oude als de nieuwe vorm. Hierbij staat ook deze foto met het asbest schip Otapan, afgemeerd nabij de kraanbaan. Gezien de emotionele discussies rondom dit sloopschip is deze combinatie misschien niet de meest gelukkige.

De kraanbaan vormt een bijzondere beëindiging van de werf en markering van het oostelijk havenbekken.
Het object is van waarde vanwege de sculpturale schoonheid van de functionele en indrukwekkend grote kraanbaan, ook nu het gedemonteerd en deels beschadigd is en de kranen verdwenen zijn. Zo is de constructie op diverse manieren architectonisch verbijzonderd, onder andere door middel van de uitkraging van de constructie aan de kopse kanten, de versmalling van verschillende staanders en de poortvormige bogen in de vier pijlers. Het is een van de geslaagde ontwerpen die de architecten Postma voor de NSDM ontwierpen.
J.D. Postma was samen met A.E.G. Postma een belangrijk na-oorlogs ontwerper van fabrieksgebouwen.
De kraanbaan is van cultuurhistorische betekenis als herinnering aan de na-oorlogse periode van gloriejaren

Het bMA en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg achten het ensemble van de hellingen, de scheepsbouwloods, de smederij, de timmerloods en de lasloods - waardoor het oorspronkelijke functioneren van de werf ‘afleesbaar’ blijft - rijksmonumentwaardig als een waardig ankerpunt die de ontwikkeling van de Noordelijke IJ-oever alleen maar ten goede kan komen.
Bron: De Noordelijke IJ-oever - Een cultuurhistorische effectrapportage
Uitgeven door: Bureau Monumenten & Archeologie in opdracht van het stadsdeel Amsterdam-Noord

De kraanbaan in juli 2007