Bron: Willemsen Minderman Projectontwikkeling

Bron: Willemsen Minderman Projectontwikkeling

Voorafgaande aan de najaarsvergadering van zaterdag 9 december 2006 kregen de leden van de Vereniging Zaans Erfgoed een rondleiding door het rijstpakhuis Java aan de Veerdijk in Wormer. Het rijksmonument is in 2006 gerestaureerd en wordt ingericht als appartementencomplex. Projectleider C. Gravestein ging tijdens deze rondleiding in op de problemen bij de herinrichting van een dergelijk gebouw.

Het pakhuis Java was onderdeel van de rijstpellerij “Hollandia”. Het grootschalige fabriekscomplex werd gebouwd in opdracht van de firma Bloemendaal en Laan. Deze firma werd in 1872 opgericht door Frederik Bloemendaal en twee broers uit de Wormerveerse ondernemersfamilie Laan. Het complex bestond o.a. uit het pakhuis en rijstpellerij Hollandia en de pakhuizen Batavia, Saigon, Bassein en Java.

In het besluit tot het opnemen in het register van beschermde monumenten door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg wordt het complex als volgt omschreven:
“Het omvangrijke complex is een hoogtepunt in de toepassing van baksteenarchitectuur in de fabrieksbouw in Nederland. Met naburige opslaggebouwen en pellerijen vormt het complex een beeldbepalende fabriekswand langs de Zaan.
Het voormalige pellerijcomplex Hollandia is van belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde als zeldzaam en gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een grootschalige machinale rijstpellerij uit het laatste kwart van de negentiende en het eerste kwart van de twintigste eeuw, opgetrokken in een karakteristieke baksteenarchitectuur. Tevens heeft het complex grote situationele en ensemblewaarde vanwege de beeldbepalende ligging aan de Zaan en de historisch-functionele en ruimtelijke samenhang met de naburige industriebebouwing langs de Zaan ”.

Na ook nog een aantal jaren dienst te hebben gedaan als havermoutfabriek sloot in 1961 Bloemendaal & Laan als een van de laatste Zaanse pellerijen de poorten.

Op 3 februari 2003 diende Willemsen Minderman Projectontwikkeling een aanvraag in voor een monumentenvergunning. De bestaande bedrijfsruimte en de bedrijfswoning in het rijksmonument pakhuis Java zouden worden vervangen door 21 woningen. Op 3 februari 2004 werd er opnieuw een monumentvergunning ingediend voor het veranderen en restaureren van het voormalige pakhuis. Op 11 mei 2004 werd er een monumentenvergunning verleend voor pakhuis Java.
Op 16 mei 2006 maakten Burgemeester en Wethouders van Gemeente Wormerland opnieuw bekend dat zij een monumentenvergunning hadden verleend. Deze vergunning was een aanvulling op een eerder afgeven monumentenvergunning waarbij de aanvullingen bestonden uit het vergroten van de gevelopeningen en het realiseren van een dakterras.

	De rijstpellerij Hollandia in vol bedrijf omstreeks 1910. Van rechts naar links ziet u de pakhuizen Batavia, Saigon en Bassein, de pellerij Hollandia en uiterst links pakhuis Java. Foto: Gemeente Archief Zaanstad

In de beschrijving van het monument door Rijksdienst voor de Monumentzorg wordt het pakhuis als volgt beschreven:

“Het voormalige pakhuis Java, gebouwd in 1907 is een mengvorm van Eclectische, Neo-romaanse trant en Overgangsarchitectuur. Het L-vormige gebouw is door een tussenlid verbonden met het naburige pakhuis Hollandia-I. Achter het tussenlid bevindt zich een doodlopende binnensteeg.
Het pakhuis is gebouwd op een L-vormige plattegrond met vijf bouwlagen en opgetrokken in rood/grauw bakstenen, gemetseld in kruisverband. Het platte dak heeft een mastiek dekking met kiezels.
De verticale geleding bestaat uit lisenen, met daartussen spaarvelden afgesloten door segmentbogen. De horizontale geleding bestaat uit waterlijsten, één omlopend boven de tweede bouwlaag en één alternerend boven de derde en vierde bouwlaag. Op de hoeken van de lijsten zijn hardstenen blokken aangebracht. Langs de dakrand bevindt zich een uitgemetseld blokfries.
De vensters hebben een ijzeren roedenverdeling”.

“De asymmetrische voorgevel heeft zes traveeën, de rechter twee risalerend en door een balustrade bekroond. Op de begane grond en de eerste verdieping bevonden zich oorspronkelijk getoogde twaalfruits vensters. De vensters in de middelste twee traveeën van de parterre zijn later vergroot. In de tweede travee, zowel van links als van rechts, bevinden zich twee paar laaddeuren die doorlopen over de verdieping.
Op de tweede en derde verdieping bevinden zich getoogde twaalfruits segmentboogvensters en op de vierde verdieping getoogde zestienruits vensters.
Boven de zijrisaliet is een open rondboog balustrade aangebracht met op de hoeken blokpijlers met ezelsruggen”.

De waardering voor pakhuis Java wordt door de Rijksdienst voor de Monumentzorg alsvolgt omschreven:
“Het uit 1907 daterende voormalige pakhuis Java is van algemeen belang wegens de architectuur- en cultuurhistorische waarde als historisch-functioneel onderdeel van het pellerijcomplex Hollandia en als kenmerkend en grotendeels gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een vroeg twintigste-eeuws bedrijfsgebouw ten dienste van de levensmiddelenindustrie in een voor de bouwtijd en functie karakteristieke vormgeving waarbij neoromaanse elementen met eigentijdse motieven en bouwtechniek gecombineerd zijn.
Tevens is het pakhuis van groot constructief belang als vroeg voorbeeld van toepassing van een monolithische gewapend betonconstructie.
Voorts is het pakhuis van industrieelarcheologische waarde als beeldbepalend onderdeel van het industrielandschap langs de Zaan waarin de overgang van wind naar stoomkracht wordt gemarkeerd door omvangrijke pakhuizen en pellerijen. Verder is het van belang voor de ontwikkelingsgeschiedenis van de industrie in Noord-Holland met name de graanverwerkende industrie in de Zaanstreek. ”

Door: Cees Kingma - December 2006

Bron: Beschrijving rijksmonument rijstpellerij Hollandia door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg van augustus 2001.
Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma, tenzij anders aangegeven.