Zaandijker kerk door sloop bedreigd

Erfgoed behoud verenigingen slaan alarm

Zaandijker kerk
Zaandijker kerk
noordhollands dagblad
Zaandijker kerk

Opnieuw dreigt een ‘beeldbepalend monument’ te verdwijnen uit een van de dorpskernen in Zaanstad. Eerder dit jaar verdween een Provinciaal monument, de houtloods op het PontMeyer terrein aan het Zuideinde in Westzaan, naar het Industrieel Erfgoedpark ‘De Hoop’ in Uitgeest. Nu wordt de noodklok geluid voor de Ned. Hervormde Kerk in Zaandijk.

In de maand juli 2009 hebben een aantal erfgoed behoud verenigingen zich gemeld bij de gemeente Zaanstad om aandacht te vragen voor de staat waarin het monumentale pand zich inmiddels bevindt. Het Cuypersgenootschap, dat zich inzet voor het behoud van bouwkundig erfgoed uit de negentiende en twintigste eeuw, heeft bij B&W een verzoek ingediend om de kerk op de monumentenlijst te plaatsen. In haar verzoek stelt het genootschap o.a.:
De voormalige hervormde kerk is in de jaren 1878-1880 gebouwd op de plek van een oudere voorganger. Waarschijnlijk rust ze nog op diens middeleeuwse fundamenten. De architectuur en vorm van het gebouw zijn eenvoudig, doch zeer karakteristiek. Het belang van deze kerk schuilt zowel in haar beeldbepalende karakter, architectuur als geschiedenis.

De provinciale commissie Noord-Holland van de Bond Heemschut (Nederlandse vereniging voor het behoud van cultuurmonumenten) heeft zich, in een brief aan B&W van Zaanstad, aangesloten bij het verzoek van het Cuypersgenootschap.

Bezwaar tegen het verlenen van een sloopvergunning

Op 8 juli 2009 heeft de Vereniging Zaans Erfgoed bezwaar aangetekend tegen het verlenen van een sloopvergunning van de kerk. Volgens het bezwaarschrift is de Zaandijker kerk van groot belang vanwege zijn historie, stijlkenmerken en karakteristieke beeld in de kern van het dorp. Het is onvoldoende aangetoond dat het kerkgebouw om reden van bouwvalligheid gesloopt dient te worden. Het dorpsbeeld van Zaandijk zou hierdoor onherstelbare schade oplopen. De functie die de kerk op dit moment vervult is die van een ‘landmark’ in zijn omgeving. Aldus Piet Oudega namens het bestuur van de Vereniging Zaans Erfgoed.

In juli 2009 heeft de gemeente Zaanstad de kerk afgezet met bouwhekken. Tijdens een bouwkundig onderzoek was gebleken dat de ‘constructieve staat’ van de kerk zeer slecht was. De gemeentelijke constructeurs hebben geconcludeerd dat de veiligheid van de kapconstructie en de zuidgevel niet meer kon worden gegarandeerd. Er is sprake van instortingsgevaar. De buurtbewoners zijn per brief op de hoogte gesteld dat de, naast de kerk liggende parkeerplaatsen zijn afgesloten. De gemeente Zaanstad heeft een grote zware stalen stempel geplaatst om te voorkomen dat het dak inzakt.

Dagblad Zaanstreek van maandag 3 maart 2008

ZAANDIJK - Er zijn plannen om appartementen te bouwen in de Zaandijker kerk. Bouwbedrijf Witkamp uit Almere wil achttien woningen in het voormalige godshuis realiseren. Witkamp krijgt echter geen bouwvergunning, omdat vrachtwagens bij het naburige bedrijf Impress Metal Packaging Pielkenrood in de avonduren te veel lawaai zouden kunnen maken.

In het plan wordt het grootste deel van de kerk gesloopt. Alleen de toren en een deel van de voorgevel blijven staan. Witkamp zou liever vandaag dan morgen beginnen met bouwen, want de kerk verpaupert steeds verder. De gemeente Zaanstad geeft echter geen bouwvergunning af, omdat het gebouw te dicht bij Pielkenrood staat. Dat bedrijf heeft in de milieuvergunning staan dat er 's avonds tussen 19 en 23 uur op beperkte schaal vrachtwagens mogen laden en lossen. En dat kan te veel lawaai veroorzaken.

De huidige eigenaar van de kerk, bouwbedrijf Witkamp uit Almere, heeft een aantal ambitieuze doelstellingen gepubliceerd op haar website. Het is te hopen dat ze hun doelstellingen ook nog eens zullen opslaan als ze hun plannen voor de kerk uitwerken: Ontwikkelaars en bouwers hebben veel invloed op de inrichting en beleving van land en landschap. Die verantwoordelijkheid nemen we meer dan serieus. We ontwikkelen en bouwen met respect voor wat er al is en wat er was en proberen schoonheid en duurzaamheid te integreren in alles wat we maken. Landschap, natuur en milieu zien we niet als leuke extra's, maar als belangrijke voorwaarden voor een lang en gelukkig leven en een goede waardering voor onze producten.

De politiek is even de weg kwijt

De lokale politiek heeft zich inmiddels ook, geheel in stijl, gemengd in de discussie over het behoud van de kerk:

Dat uitgerekend die ROSA-heidenen proberen om een kerk te redden, daar waar de christenen van het CDA hun godshuis tegen de vlakte willen gooien....Voor Piet van Tellingen (CDA-fractievoorzitter) gaat in dit geval een oud religieus gebod op: niet klagen, maar dragen, en bidden om kracht.

Aldus raadslid Erik Schaap van Rooie Saen (ROSA) op zijn weblog. Hij reageerde hiermee op een weblog van Piet van Tellingen:

In 1878 gebouwd, nadat de vorige kerk door een brand was verwoest. Er is altijd door de eigenaar van de kerk, de toenmalige Hervormde Gemeente van Zaandijk, geklaagd over de kwaliteit van de bouw. In 1971 fuseerde de Hervormde Gemeente van Zaandijk met die van Koog aan de Zaan, en ging deze gemeente kerken in de Kogerkerk, een monumentale kerk met een monumentaal orgel. Zo ver ik weet slaagde de Hervormde Gemeente er pas een paar jaar later in de kerk te verkopen. Het werd niet gezien als een monument. Het moet van eigenaar gewisseld zijn want ooit had een handelaar in gokautomaten er een evenementenhal bedacht. Dat liep niet en de huidige eigenaar de Firma Witkamp in Almere heeft ooit een bouwplan ingediend die de toren doet behouden. Om de toren heen komen appartementen. Ik heb een tijdje geleden nog aan Piet Keijzer (Noot: Wethouder SP, Werk, Inkomen en integratie, Ruimtelijke ontwikkeling, Wonen en Coördinerend wethouder Zaanoevers, Wijkwethouder: Oud-Zaandijk, Rooswijk, Zaandam-Noord, Oud Koog aan de Zaan) gevraagd er alles aan te doen dit plan mogelijk te maken en ik vind nog dat zo'n plan de enige mogelijkheid is het meest gezichtsbepalende deel voor het dorp te redden, nl. de toren. Dat heb ik in een maildiscussie met Piet Keijzer gedaan, nadat Frans Wytema mij er van had overtuigd dat dit een goed plan was. Ik heb nooit iemand of instanties ontmoet die de afgelopen jaren hebben gepleit voor de monumentenstatus van de kerk. Als dat nu wel gebeurt, terwijl de kerk op instorten staat, vind ik dat niet van verantwoordelijke advisering getuigen. Ik betreur het zeer dat blijkbaar vrachtwagens van Pielkenrood die er af en toe in de buurt verschijnen, - als ik er kom overdag is het altijd erg rustig tegenover de kerk en zie ik nooit veel activiteiten -, dit bouwplan niet mogelijk hebben gemaakt. De discussie in de Raad had daarover moeten gaan. Als wij met elkaar vinden dat dit de oplossing is, moeten we de vraag aan het college stellen, aannemende dat Witkamp dit plan nog wil uitvoeren, deze bouw mogelijk te maken. Soms moet de vraag niet zijn of het wel of niet kan, maar wat moeten we doen om te zorgen dat het wel kan. Terwille van het behoud van de toren van de Zaandijker kerk.

Ten slotte mengt Ronald Ootjers, wethouder namens het CDA in de gemeente Zaanstad, zich, via zijn weblog, ook nog even in de discussie:

U denkt dat ik het ga hebben over de Zaandijker kerk. Nee, alhoewel de sloopkogel daar wel over enige tijd doorheen zal gaan. Overigens ga ik niet over het slopen en de vergunningen. Natuurlijk heeft zo'n oude kerk wel waarde, maar het pand is al jaren in gebruik geweest op een manier die niet bij een monument past. En nu zou de kerk plotseling behouden moeten worden? Ik ben erg voor behoud van monumenten, heb er voor gezorgd dat er 40 meer aangemerkt zijn dan de bedoeling was, maar je kunt niet alles behouden. En volgens mijn deskundige ambtenaren is het niet echt een topper. Trouwens als je de sloopvergunning ophoudt (als dat al kan), dan kom je voor de vraag te staan, hoe betrouwbaar ben je als overheid ?

Reeds een maand na de brandbrieven van de erfgoed behoud verenigingen heeft de politiek een verassend besluit genomen; de kerk heeft op vrijdag 21 augustus een voorlopige bescherming gekregen.
U vindt in Zaandijkerkerk wordt voorlopig gemeentelijk monument een volledig verslag van deze positieve ontwikkelingen.

 

Zaanstad heeft een moeizame verhouding met zijn monumenten

 
  Zaandijker kerk Zaandijker kerk  
  In de zomer van 2009 wordt overal in Zaanstad reclame gemaakt voor De Zaanstreek als vestigingsplaats. Daarbij wordt er o.a. gewezen op de vele industriële monumenten. Het is tekenend voor het gevoerde beleid in Zaanstad, dat het reclame bureau, die het reclame materiaal heeft ontworpen, heeft moeten kiezen voor industriële monumenten uit de gemeente Wormerland.  
 

Te triest voor woorden ...

 
  Zaandijker kerk Zaandijker kerk  
  Het verloop van ‘een monument in verval’ gaat altijd volgens dezelfde patronen. De eigenaar, zoals in dit geval een kerkbestuur, ziet geen mogelijkheden meer voor een exploitatie. Grote onderhoudskosten en te weinig kerkgangers om deze kosten te dragen. Verkoop volgt. Als je het onderhoud nu maar zo lang mogelijk uitstelt is er op een gegeven moment geen redden meer aan. En het komt de nieuwe eigenaren, bouwbedrijf Witkamp in Almere, wel goed uit. En dan opeens merkt de gemeenschap dat er weer een ‘ankerpunt’ uit hun omgeving dreigt te verdwijnen.  
  Zaandijker kerk Zaandijker kerk Zaandijker kerk  
  Ondanks de eenvoudige architectuur van de kerk valt er nog veel te genieten van de specifieke ornamenten die bij een dergelijke kerk gebruikelijk waren.  
 

De kerk in het Gemeente Archief Zaanstad

 
  Zaandijker kerk Zaandijker kerk  
  Het bijschrift in het Gemeente Archief Zaanstad bij de linker foto is:
Ned. Hervormde kerk voor de brand in 1878. 19 mei 1878 's-morgens 2 uur brak er brand uit op de scheepstimmerwerf van G. de Boer te Zaandijk, waardoor drie loodsen en een voorraad hout, teer, pik en gereedschappen, als ook de schuit van de heer Hk. de Boer Jbz., die op de werf stond, een prooi van de vlammen werd. Vanaf de werf sloeg de vlam over de sloot, ten noorden in de timmerwerf van Vredenduin & Comp., waardoor vier loodsen, werkplaats en woonhuis tot as verteerde. De vlammen woekerden verder zodat de kapitale boerderij en het woonhuis van Slooten, tevens woonhuis van Jb. Hoede, het zelfde lot ondergingen. Nog was de vlam niet op zijn hoogst, de Hervormde Kerk en Kerkeraadskamer verbrandden totaal, ook de timmermanswinkel en het huis van G.v.d. Meer werden aangetast. 17 spuiten waren aanwezig o.a. de Jan van der Heijden.
 
  Zaandijker kerk Zaandijker kerk  
  Het Gemeente Archief Zaanstad heeft een mooie collectie foto's en tekeningen van de Ned. Hervormde Kerk in Zaandijk. Ooit vormde de kerk een markant ankerpunt in een historische omgeving.  
 

Bijvoorbeeld: Ruhrtriennale

 
  Jahrhunderthalle  
  In dezelfde week dat ik de troosteloze foto's maakten in Zaandijk was ik in de Jahrhunderthalle in Bochum. Daar word in een oude fabriekshal een groots cultureel speltakel georganiseerd. Muziek, zang, dans en toneel bepalen daar iedere zomer het beeld. In de fabriekshal zijn, afhankelijk van de opstelling, ruim vijfduizend zitplaatsen gecreëerd.
In de Zaandijker kerk werden ‘paintball- en lasergames’ georganiseerd. Toevallig liep ik ook nog even de monumentale schaverij van Bruynzeel in Zaandam binnen. Ik werd er ook gelijk weer uit gestuurd met mijn camera, er werd een ‘indoor-motorcross baan’ aangelegd. Gelukkig had ik er reeds vorig jaar enkele fraaie foto's kunnen maken voor het boek ‘Van wind naar stoom’. Maar zolang de politiek in Zaanstad zich blijft uiten op het niveau waarop zich dat op dit moment bevindt zal het culturele hoogtepunt in de Zaanstreek wel blijven bij evenementen als ‘Zingen op de Zaan’ of de jaarlijkse kermis in Zaandam. En zullen de Zaanse monumenten wel afhankelijk blijven van particulieren die geld willen steken in de redding van een monumentaal object.
 

Door: Cees Kingma - Juli 2009
Beeldmateriaal: Cees Kingma, tenzij anders aangegeven
Bronnen:

  • Website ‘Kijk op Zaandijk’
  • Gemeente Archief Zaanstad
  • Noordhollands Dagblad
  • Weblog van diverse raadsleden en wethouders
  • Dagblad Trouw - De Verdieping
Valid HTML 4.01 Transitional