Zaandijkerkerk wordt voorlopig gemeentelijk monument

Zaanstad erkent de deskundige inbreng van Zaans Erfgoed

Zaandijker kerk

De Zaandijker kerk met de uitbreiding in 1707

Persbericht

logo Zaanstad

Zaanstad - 21-08-2009. De Zaandijkerkerk wordt voorlopig aangewezen als gemeentelijk monument, dat heeft het college van burgemeester en wethouders vandaag besloten. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat de kerk unieke historische kenmerken heeft, zoals de voor Zaanstad zeldzame neogotische Hammerbeamspanten. De komende weken wordt gekeken naar een nieuwe bestemming voor het waardevolle pand.

Voor de zomervakantie is in de gemeenteraad van Zaanstad uitgebreid gesproken over de Zaandijkerkerk. Enkele raadsleden hebben het college gevraagd de sloop te staken en een onderzoek te starten naar de cultuurhistorische waarden. Dit onderzoek is in juli uitgevoerd. “Tijdens de raadsbehandeling op 2 juli ben ik iets te stellig geweest in mijn uitspraken”, licht wethouder Ronald Ootjers toe. “Bij eerste navraag leek het gebouw niet waardevol genoeg, maar het onderzoek laat zien dat het gebouw toch aspecten heeft om het voorlopig op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen.

Uit het onderzoek komt naar voren dat vooral de spanten in de kerk van unieke waarde zijn voor Zaanstad. Het gaat om neogotische Hammerbeamspanten van hout in de originele kleurstelling die eerder aan het zicht onttrokken waren door verlaagde plafonds en voorzetwanden. Ook de vorm van het gebouw heeft historische waarde, omdat de herbouw is geplaatst op de oorspronkelijke fundering. Daarom is de plattegrond van de kerk die in de 17e eeuw gebouwd is, goed bewaard gebleven. Ook de westelijke gevel is bijzonder, daar valt de oorspronkelijke classicistische indeling met pilasters goed af te lezen.

Het voornemen om de Zaandijkerkerk voorlopig op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen betekent dat de sloopvergunning niet verleend wordt. De gemeente gaat nu in gesprek met de eigenaar over de toekomst van het pand.

Kansen kunnen keren

Nog in juli 2009 luidde diverse erfgoedbehoud verenigingen de noodklok voor dit bijzondere ankerpunt in de vroegere gemeente Zaandijk. In Zaandijker kerk door sloop bedreigd kunt u lezen hoe wethouder Ootjers dacht over de Zaandijker kerk “je kunt niet alles behouden”. In augustus schrijft hij op z'n weblog “het voorstel door mij in het college gebracht en verdedigd”. Hij doelt daarbij op de in het persbericht van de Gemeente Zaanstad genoemde voorbescherming van dit monument.

Voor wie de zaken wat beter volgt is de houding van de wethouder op minst ‘opmerkelijk’ te noemen. Tijdens de vergadering van de gemeenteraad van Zaanstad op donderdag 2 juli 2009 om 19.30 uur in het gemeentehuis van Zaanstad hielden de fracties ROSA en DZ een pleidooi om de sloopvergunning van de Zaandijker kerk op te schorten, totdat er meer duidelijkheid is over de toekomstplannen en mogelijkheden van de kerk. Ook andere fracties gaven aan de kerk gezichtsbepalend te vinden voor Zaandijk en graag zouden zien dat het gebouw in stand gehouden zou worden. Portefeuillehouder Ootjers bracht naar voren dat de kerk niet voldoet aan een monumentenstatus en dat de gemeente de aanvraag voor een sloopvergunning volgens juridische procedures moet behandelen. Hij ontraadde de motie.
De motie werd met 27 stemmen vóór en 6 stemmen tegen aangenomen.

In zijn weblog fileert Ruud Pauw, fractievoorzitter ROSA, wethouder Ootjers: “Je kunt niet alles behouden”. Daar zakt je broek toch vanaf als je weet dat die afkomstig is van iemand die verantwoordelijk is voor monumenten en toekomstige monumenten.

De Monumentencommissie van Zaanstad laat in haar vergadering van donderdag 16 juli 2009 ook weinig heel van de positie van de wethouder: “De commissie heeft ervaring met een pand waarbij zij had geadviseerd om het aan te wijzen tot monument en waar tegelijkertijd een sloopvergunning was afgegeven”.

Bouwhistorisch opnamerapport

Vanwege de aanvraag van een sloopvergunning door een projectontwikkelaar heeft de werkgroep Meldpunt Bedreigde Panden van Vereniging Zaans Erfgoed het kerkgebouw en consistorie bouwhistorisch onderzocht en in een bouwhistorisch opnamerapport vastgelegd. Met dit rapport is een aanvraag voor gemeentelijk monument ingediend en daarmee een verzoek tot voorbescherming.

zaandijker kerk zaandijker kerk

Spanten en plafonds in de Zaandijker kerk

Korte beschrijving Zaandijker kerk

In de nacht van 18 op 19 mei 1878 ging de 17e eeuwse kerk en de consistorie door een grote brand verloren. Aan de hand van een in het gemeentearchief aanwezig zerkenplan uit de 18e eeuw en de ingemeten bestaande toestand is een tekening vervaardigd van de plattegrond uit 1642 en de huidige plattegrond.

Na de brand is het schip op de fundering uit 1672 herbouwd, het noordertransept en het oostportaal in het noordertransept is op de fundering uit 1707 herbouwd. Met de herbouw van de kerk is de toren van het westen naar het oosten verplaatst. De ingang van de toren is voor een deel op de fundering van het 17e eeuwse oostportaal gebouwd. De na de brand overgebleven 17e eeuwse muurrestanten waren al eerder als bouwmateriaal verkocht. Onder de houten vloer van het schip en noordertransept bevindt zich een kruipruimte van 50 cm met gemetselde poeren voor de houten vloer.

De toren wordt gekenmerkt door de Neo-Romaanse architectuur, met name door de rondboogvensters. Voor een betere toegang van de Kerkstraat naar het Kerkplein zijn in 1924, op verzoek van de gemeente Zaandijk, de hoekpilasters op de linker zijbeuk verwijderd. De toren bestaat verticaal uit vier geledingen. Deze geledingen zijn herkenbaar door natuursteen afzaten in de hoekpilasters en door horizontale overhoeks gemetselde muizentanden in de gevelvlakken. De spits is met dakbedekking bedekt. De oorspronkelijke bedekking is een leienbedekking geweest. In de vier dakvlakken van de torenspits bevinden zich vier dakkapellen met houten luiken en zadeldakje.

steekbalkspant

Het interieur van de kerk wordt gekenmerkt door de Neo-gotische architectuur. De plattegrond is T-vormig. In het schip bevinden zich rondboogvensters met stalen ramen en gekleurd glas in lood. In het noordertransept bevinden zich rondboogvensters met stalen ramen en blank glas. In het schip en in het noordertransept van de kerk bevindt zich een steekbalkkap met Neo-gotische geprofileerde Hammerbeam spanten. De hoeken van de spanten zijn met versierde zwikken opgevuld. In Bouwkundige Termen van Haslinghuis-Janse wordt de steekbalk alsvolgt beschreven:
Steekbalk- kort stuk balk dat slechts aan één kant is opgelegd. Wordt aan de andere kant ondersteund door een schoor en steekt uit om b.v. een hordijs een omloop e.d. te dragen. Is vaak uitwendig in de strijkbalk van een kap ingelaten en voorzien van een profiel (om de schijn van een echte balklaag te wekken). Fungeert ook als blokkeel. Veel toegepast in de Engelse steekbalkenkappen (Hammerbeam).

In het schip van de kerk bevinden zich twee hoofdspanten met trekstang, drie halve spanten met trekstang die uitkomen in de viering en twee lichte tussenspanten zonder trekstang. Eén van die lichte tussenspanten veroorzaakt de doorbuiging in het zuidelijk dakvlak van het schip.

In het noordertransept van de kerk bevinden zich drie hoofdspanten met trekstang. Het plafond van het schip en van het noordertransept is in vakken verdeeld en bestaat uit licht geschilderde kraalschroten en donker geschilderde geprofileerde lijsten met rode bies. Boven op zolder bevindt zich in een andere schuinte dan het plafond, de kapconstructie van het pannendak.

De kerk met toren en consistorie is architectuur-historisch van waarde als voorbeeld van een neo-romaanse kerk met neo-gotisch interieur van W.G.J. (Gerrit) van der Koogh, gemeentearchitect van Zaandam. Het schip, noordertransept, toren en consistorie is nog ongewijzigd in hoofdvorm, materiaal en detaillering aanwezig. De kerk met toren en consistorie is cultuurhistorische van waarde in de ontwikkeling van Zaandijk vanaf de stichting van de eerste kerk in 1638 tot het sluiten van de kerk in 1978. Van 1642 tot 1829 diende de kerk tevens als begraafplaats.

zaandijker kerk zaandijker kerk
De spanten met de trekstangen.

zaandijker kerk
Interieur van noordertransept in 1931

Door: René Prins en Cees Kingma, Augustus 2009
Met medewerking van de leden van de werkgroep
‘Meldpunt Bedreigde Panden’: Bart Nieuwenhuis en Matthijs Ero.

Beeldmateriaal: Archief René Prins

Dit artikel is een aanvulling op het eerder gepubliceerde:
Zaandijker kerk door sloop bedreigd

Valid HTML 4.01 Transitional