Bloei en verval van het
economisch-sociale leven
aan de Zaan

In de 17de en 18de eeuw

Inleiding

De belangstelling van het publiek voor de Zaanse geschiedenis is altijd tamelijk groot geweest. Dat is begrijpelijk: daar waar men leeft in het besef van grootse verrichtingen van het voorgeslacht, zal men zich bij tijd en wijle eens op die prestaties willen bezinnen, vooral in tijden van verval. Dan immers wordt de aandacht sterker door het contrast: schitterend verleden en heden van achteruitgang, gebonden. Dit contrast wordt des te sterker ervaren door de tegenstelling-scheppende en idealiserende functie van de historische afstand. Vandaar dat de prestaties van onze Zaanse voorvaderen wel eens zijn overdreven, temeer wanneer streekliefde en drang naar interessantigheid de objectiviteit van den schrijver benadeelden.

Laten wij hopen, dat de verhoogde belangstelling voor de historie en folklore van de Zaanstreek, die we de laatste tien jaren waarnemen, niet alleen ingegeven is door de maatschappelijke en culturele nood, dat die belangstelling niet alleen een geestelijk vlucht verschijnsel is, doch ook een positief karakter heeft, in die zin, dat zij uiting is van de behoefte tot beleving van de gewestelijke eigen aard.

De plaatselijke geschiedschrijving heeft drieërlei taak: het verdiepen van het inzicht in de ontwikkeling en verschijningsvormen van maatschappij en cultuur; het aankweken van belangstelling voor de streekeigenaardigheden, met het doel een levenshouding te bevorderen, die gedragen wordt door een besef van gewestelijke eigen waarde en - dit wordt jammer genoeg zo dikwijls vergeten, ook in het grotere volksverband - van eigen onvolkomenheid; het bevredigen van de streekgevoelens van den schrijver.

De totnogtoe verschenen historiografieën hebben slechts de laatste twee functies vervuld, doch van wetenschappelijke interpretatie is bijna nog geen sprake geweest. Juist daardoor kwamen de vele leemten in onze kennis niet zo duidelijk aan het licht. En ... de leemten zijn talrijk. De lezer verwachte van deze studie dan ook geen volledig beeld van het economisch-sociale leven aan de Zaan in de zeventiende en achttiende eeuw. Dat was de bedoeling trouwens ook niet. Ik hoop met deze studie tweeërlei doel te bereiken:

• Verwezenlijking van de bovengenoemde synthese van verdieping van inzicht, wekken van belangstelling voor de Zaanse historie en bevrediging van streekgevoelens;
• Het vestigen van de aandacht van de geschiedschrijving op de talrijke leemten en de problemen, die om een oplossing vragen en die ook zeker waard zijn.

Moge hij aan zijn doel beantwoorden.
Zaandam
A. van Braam