In dienst van de naaste

Geschiedenis van de afdeling Zaandam van het
Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium
1884 - 25 januari 2013

Woord vooraf

Na bijna 130 jaar in de Zaanstreek op sociaal-maatschappelijk terrein actief te zijn geweest, namen wij in juni 2010 het besluit de activiteiten van de afdeling Zaandam van het Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium te beëindigen. Dit besluit stemde tot nadenken, ook over de vraag wat door onze vereniging al die jaren is gedaan en wat Patrimonium heeft kunnen betekenen voor Zaandam en de Zaanstreek. Deze vraag naar ons eigen verleden en de wens die te boek te stellen, was een van de motieven om opdracht te geven tot het schrijven van dit boek.

Wij wilden meer dan alleen het geven van een verantwoord historisch overzicht. Dit boek is zeer zeker ook een hommage aan alle bestuurders, medewerkers en vrijwilligers die al die jaren veel van hun beste krachten hebben gegeven aan het 'Patrimonium-ideaal' van de sociale afdeling en de beide dochters: de woningstichting en (Nieuw) Groenland.

Het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden), dat het archief van onze vereniging beheert, hebben wij gevraagd het historisch onderzoek te verrichten. Het onderzoek, door dr. Rolf van der Woude uitgevoerd, heeft naar onze mening geleid tot een goed leesbaar en historisch verantwoord boek.

Patrimonium Zaandam is verleden tijd, maar naar wij hopen onze idealen niet. Elke samenleving heeft geïnspireerde burgers nodig, die zich belangeloos willen inzetten in dienst van de naaste.

Arie Visser

Voorzitter van de afdeling Zaandam
van het Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium

Inleiding

Op woensdagavond 30 mei 1979 houdt de afdeling Zaandam van het Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium zijn jaarvergadering in de Cor Kakesschool. Er zijn 23 leden op afgekomen. Voorzitter Arie Visser opent de vergadering met gebed en het lezen van een bijbelgedeelte. Voor hij de agenda afwerkt, vraagt hij de aanwezigen stil te staan bij het overlijden van H. Visser, enkele weken eerder. Visser is gedurende vele jaren voorzitter van de afdeling geweest en heeft veel voor de vereniging betekend. En, zo besluit de voorzitter zijn In Memoriam, Visser heeft dat werk gedaan 'in dienst van de naaste'.

Deze laatste zinsnede is gekozen als titel van dit boek, omdat het kort en krachtig de motivatie weergeeft van de mannen en vrouwen die zich hebben ingezet in het besturen van de afdeling Zaandam van het Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium, die gemakshalve als 'de sociale afdeling' door het leven ging. Vele jaren speelde de afdeling een belangrijke rol in de Zaandamse samenleving. Zij was de spil van een groot aantal maatschappelijke activiteiten en de moeder van twee dochterstichtingen: de woningstichting Patrimonium Zaandam en de Stichting Pensiontehuis Groenland, die beide van groot belang zijn geweest voor Zaanstad. Geïnspireerd door hun op de calvinistische traditie geënte geloof kwamen de bestuurders er toe niet werkeloos toe te zien bij de maatschappelijke noden van alledag, al maakte diezelfde traditie hen ervan bewust dat zij dit met vallen en opstaan deden.

Dit boek vertelt, vanuit het perspectief van de bestuurders, het verhaal van bijna 130 jaar maatschappelijke inzet. Ruggengraat van het verhaal vormen de vragen: wat deden zij, waarom deden zij het en waarom deden zij het zo? En dat steeds tegen de achtergrond van het almaar veranderende decor van Zaandam en de Zaanstreek.

Dit boek is geschreven in opdracht van het bestuur van de afdeling Zaandam van het Nederlands Werkliedenverbond Patrimonium, met het doel de herinnering levend te houden aan wat de afdeling voor de Zaanse gemeenschap heeft betekend. Ik dank het bestuur voor het in mij gestelde vertrouwen en ook dat het mij de vrije hand heeft gelaten. In bestuurslid Sytze de Bruine trof ik een enthousiast, geduldig en altijd aanspreekbare begeleider. Het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme van de Vrije Universiteit is al vele jaren mijn thuisbasis. Mijn collega's bedank ik dat zij mij ook bij het werken aan dit project een uiterst prettige werkomgeving hebben geboden. Dr. Wouter Beekers en dr. Paul Werkman wil ik speciaal noemen. Zij hebben de tekst zorgvuldig doorgenomen en van noodzakelijk en bruikbaar commentaar voorzien.

Amsterdam, augustus 2012
Rolf van der Woude