De Schoolmeester

De laatste wind-papiermolen ter wereld

Het portret van een drie eeuwen oude Schoolmeester

De Zaanstreek is al sinds de zestiende eeuw een belangrijk industrieel centrum geweest. In de karakteristieke windmolens zijn allerlei grondstoffen verwerkt, zoals hout, olie, tabak, rijst, verfstoffen, hennep en run. Het totaal aantal Zaanse molens waarvan de geschiedenis min of meer bekend is, bedraagt meer dan duizend. Aangenomen wordt dat omstreeks 1740 de Zaanse molennijverheid op zijn hoogtepunt was; toen waren namelijk 800 molens in gebruik. Hieronder waren veertig papiermolens, terwijl er sinds 1600 in totaal zestig papiermolens in de Zaanstreek hebben gestaan.

Verscheidene Zaanse papiermakers hadden een wereldnaam: Honig, Van der Ley, Blauw, Rogge, Kool en anderen. Maar hun namen zijn verdwenen. In slechts één Zaanse molen schakelde men in de vorige eeuw op tijd over van het papierscheppen met de hand op het machinale procédé, en met succes: de molen is uitgegroeid tot één van de moderne fabrieken van Van Gelder Papier.
Al ver voor 1900 is deze molen te Wormer, die de bakermat is geweest voor het Van Gelder Papier concern, afgebroken en vervangen door moderne gebouwen en installaties. Toch heeft Van Gelder Papier nog steeds een echte windmolen in bedrijf: De Schoolmeester te Westzaan.
De provinciale weg waaraan de molen staat, was vroeger een smal pad dat nog langs verscheidene andere papiermolens, een tabaksmolen en een verfmolen liep. Naast de Schoolmeester waren de bekendste molens De Vergulde Bijenkorf en Het Fortuin. De meeste molens in de Zaanstreek hadden niet alleen een officiële naam, maar ook een bijnaam. Een geliefde bijnaam voor de Schoolmeester was 'De Gauwdief', omdat men beweerde dat deze molen al aan een zuchtje wind voldoende had om te kunnen draaien. De Schoolmeester werd gebouwd in 1692 en nog in datzelfde jaar in gebruik gesteld. De molen was het eigendom van een firma die geleid werd door Simon Stoffels Veen, de zoon van een papierfabrikant. Het grootste gedeelte van het kapitaal werd verschaft door zijn grootmoeder. Tot de minder belangrijke aandeelhouders behoorde Maarten Jan Lunius, die schoolmeester was. Het staat vast dat de molen zijn naam dankt aan het beroep dat deze aandeelhouder uitoefende.

UITVOERING BOEK: