De Spaghettiflat

Little Italy in de polder

Zaandam strekte zich eind jaren vijftig van de vorige eeuw, door opspuiting van de wijk Poelenburg, uit over de grens van de Gouw. Weinig mensen wisten toen nog wat het woord gastarbeider betekende en hoe belangrijk de rol van arbeidsmigranten zou worden voor de regio en voor de stad zelf. De eerste Italianen die zich begin jaren zestig in de Spaghettiflat vestigden, werkten voornamelijk bij de Amsterdamsche Droogdok-Maatschappij. De ADM beheerde de woningen op de hoek van de Clusiusstraat en de Poelenburg in Zaandam aanvankelijk ook. Ouderen herinneren zich de geur van sterke koffie en vers gebak die 's ochtends in de flat hing. Hun kinderen horen nog altijd de stemmen van Italianen die elkaar luidruchtig groetten in zuidelijke dialecten.

De leden van deze hechte gemeenschap maakten zich geleidelijk aan de Nederlandse taal en leefwijze eigen, zonder te vergeten dat ze hun wortels hadden in Puglia of Campania, in Napels of in Caserta. De authentieke beelden uit Zaans-ltaliaanse fotoalbums in dit boek laten zien hoe belangrijk het familieleven was en is. Zelfs de vierde generatie koestert de taal en cultuur van de voorouders.

Daniela Tasca beschrijft hoe zo'n honderd Italiaanse gezinnen in Zaandam 'met behoud van eigen cultuur' integreerden in een samenleving die er heel anders had uitgezien als zij en vele anderen een halve eeuw geleden hun arbeidskracht niet waren komen aanbieden. De Spaghettiflat is een vlot geschreven sociale documentaire over een bijna vergeten groep arbeidsmigranten die voornamelijk op eigen kracht, dankzij veel onderlinge solidariteit en loyaliteit, hun weg gevonden hebben in de Nederlandse samenleving. Het boek laat zich ook lezen als de geschiedenis van een stukje Poelenburg, een wijk die in nog geen kwarteeuw veranderde van een hechte volksbuurt met veel sociale controle in een 'krachtwijk' op de lijst van voormalig minister Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie.

De Spaghettiflat staat op de nominatie om in 2010 gesloopt te worden. Het buurtje is inmiddels zo verloederd, dat niemand daar rouwig om lijkt te zijn. De kleurrijke geschiedenis van de Poelenburg blijft dankzij deze uitgave bestaan.

Daniela Tasca (Palermo, 1966) woont sinds 1989 in Nederland. Ze studeerde in Palermo en Amsterdam cum laude af in Engels en taalkunde. Ze is werkzaam als tv-programmamaker en journalist en schrijft theaterstukken. Tasca maakte haar debuut als toneelauteur met de eenakter Een Stadstragedie, waarmee ze in 2004 de publieksprijs van het Hollandse Nieuwe Festival won. In 2007 verscheen de documentaire De Spaghettiflat. Little Italy in de polder, die ze samen met Tonino Boniotti maakte. Dit boek is de afsluiting van dat project.

Voorwoord

Een Italiaanse die zich in fraai Nederlands tot mij richt. Dat maakt nieuwsgierig. Een Siciliaanse nog wel, die dat prachtige, zonnige, geurige eiland heeft verlaten om zich in Nederland te vestigen. De ontmoeting met Daniela Tasca voelde meteen vertrouwd. Ik was een beetje terug op Sicilië waar ik lange tijd heb doorgebracht, waar mijn schoonzusje vandaan komt en waar ik me zo thuis voel. In Daniela herkende ik de spontaniteit, de hartelijkheid, de gebaren van de mensen daar. En ook de wil, de energie en de moed om het leven in eigen hand te nemen, waardoor sommigen van hen de oversteek wagen.

Daniela vertelde me over de Spaghettiflat. Ik dacht aan een humoristische film, een vrolijke roman. Maar die flat bleek echt te bestaan en zelfs in Nederland. Altijd weer overtreft de werkelijkheid de fantasie, en zeker de Italiaanse werkelijkheid heeft daar een handje van. Inmiddels heb ik de Spaghettiflat leren kennen, vol mensen die ook vertrokken uit dat Italië waar we in het noorden zo van dromen, om er een nieuw leven te beginnen.

De weergaloze Italiaanse steden zijn vaak omringd door minder fraaie flats, maar ze geven nooit een gevoel van troosteloosheid, omdat je ziet, voelt, hoort, ruikt dat er wordt geleefd. Op de balkons zie je de was, de parasols, de bloemen, de kruiden. Je hoort het geroep van stemmen, die ruzie maken of liefde betuigen, geluid van muziek, de televisie. De mensen zitten niet opgesloten in hokjes, maar samen wordt er wat van gemaakt. Net zo in de Spaghettiflat.

Natuurlijk hadden ze heimwee, zelfs ik als Nederlandse heb dat als ik niet in Italië ben. Maar Italianen kunnen zich goed aanpassen en zijn meesters in de improvisatie. Ze pasten zich aan de kou aan, aan de regen, de melkboer, het andere ritme. Tegelijk blijven Italianen altijd zichzelf. Aan ons eten konden ze niet wennen; alle gerechten op één bord, een boterham met pindakaas. Italianen communiceren, gaan een relatie aan, zijn nieuwsgierig. Of het nu bij de bushalte is of in een winkel, altijd wordt er contact gelegd, gepraat, worden er grappen gemaakt. Ook hier gingen ze een relatie aan, kregen ze vrienden, liefdes, trouwden ze, kregen ze kinderen. Ze bouwden een band op met ons land, wortelden en bleven.

De Spaghettiflat wordt binnenkort afgebroken, maar in dit boek staat hij overeind en blijft hij overeind staan. We kunnen er binnenlopen, de geuren opsnuiven uit de keukens, het hart van het huis. We kunnen gaan zitten in de salotto met de Italiaanse meubels, waar de vloerbedekking is vervangen door plavuizen, waar padre Pio en Maria een oogje in het zeil houden. En we kunnen de mensen ontmoeten die zo direct en meeslepend, humoristisch en ontroerend vertellen over hun leven. De Italianen die niet alleen een bijdrage hebben geleverd aan de opbouw van ons land maar die ook veel hebben uitgedeeld van hun cultuur, die zo aanstekelijk is dat bijna iedere Nederlander droomt van een huis in Italië, zijn huis in Nederland het liefst Italiaans inricht en steeds vaker spaghetti eet.

Een liefdevol, verrassend en sprankelend monument.

Rome, maart 2009
Rosita Steenbeek