Zaankanters bestaan niet!

Migratie vroeger en nu

Voorwoord

Onder de prikkelende titel 'Zaankanters bestaan niet' presenteren vier organisaties een boek over de regionale migratiegeschiedenis. Het is voor het eerst dat er een uitgebreid overzicht wordt gegeven van de mensen die sinds de Middeleeuwen huis en haard verlieten om zich te vestigen langs de Zaan. Het afgelopen millennium trokken tallozen om uiteenlopende redenen naar het gebied dat tegenwoordig wordt gevormd door de gemeenten Zaanstad, Wormerland en Oostzaan. Ze zochten werk, vluchtten voor onderdrukking, werden herenigd met hun familie of bleven steken op weg naar een andere stad of staat. Namen als Ankum, Brandt en Koelemeijer doen tegenwoordig heel vertrouwd aan, maar de voorouders van deze Zaankanters zijn ooit uit Duitsland vertrokken om zich een bestaan te verwerven aan de boorden van de Zaan. Hetzelfde geldt voor de vele doopsgezinden die in de zeventiende eeuw deze kant op reisden en de plaatselijke industrie groot hielpen maken, voor de Turkse en Marokkaanse gastarbeiders uit de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, voor een aantal geëmigreerde Spanjaarden, Kaapverdianen, Surinamers en ga zo maar door. In de zestiende eeuw werd een West-Fries die zich in Wormerveer vestigde nog gezien als een vreemdeling. Zelfs in de negentiende eeuw beschouwden Zaankanters hun voorheen Groningse buren nog als 'allochtoon', een woord dat nu van toepassing is op personen van wie de herkomst in het verre buitenland ligt.

Dat het aantal 'echte' Zaankanters, mensen wier voorouders hier al sinds mensenheugenis wonen, wordt gereduceerd tot een minderheid hebben de auteurs van deze publicatie onderkend en onderbouwd. 'Zaankanters bestaan niet' nuanceert het beeld dat sommige streekgenoten wellicht hebben van de galgenzagers, kroosduikers, en gladoren die al sinds de oertijd 'onder ons' zijn. Het zal voor een aantal lezers misschien een lichte teleurstelling zijn. Anderen vinden het mogelijk een aardig idee dat hun leefomgeving kosmopolitischer is dan voorheen werd gedacht. En dat wat wij als typisch Nederlands waarderen eigenlijk import is, van het calvinisme tot de tulpenbollen en van shag tot koffie. De Nederlandse, en dus ook de Zaanse cultuur, was en is ondenkbaar zonder 'vreemde' invloeden.
De overeenkomsten tussen alle bevolkingsgroepen die sinds oudsher van en naar de Zaan verhuisden zijn over het algemeen groter dan de verschillen. Ongeacht of onze familie in 1681 vanuit Utrecht naar Wormer trok om er een molen te bouwen of in 1977 Suriname verliet om bij Verkade een baan te aanvaarden. Laten we het er maar op houden dat we uiteindelijk allemaal Zaankanters zijn.

DR. R.L. VREEMAN,

burgemeester van Zaanstad

Al vóór de verschijning van dit boek schoot de titel ervan sommige geboren en getogen liefhebbers van de Zaanstreek in het verkeerde keelgat... Het zij zo: wie zich verdiept in de migratiegeschiedenis van ons gewest wéét dat zich sinds de vroegste bewoning 'vreemd volk' in de autochtone streekbevolking heeft gemengd. Het waren de minsten niet: generatie na generatie droegen zij het hunne bij aan de uitstraling van en de toeloop naar de dorpen en de stad langs de Zaan. De eerste publicaties over onze streek dateren van 1640 en de jaren vlak erna: Hendrick Jacobszoon Soeteboom verheerlijkte 'Oudt-Zaanden' en 'De Zaanlandsche Arcadia' als lustoord. Zijn publicaties werden de eeuwen door gevolgd door vele andere boeken - en dit voor even als laatste uitgegeven 'Zaankanters bestaan niet!' zal niet het laatste zijn. Maar het is nu, rond het jaar 2003, hoog tijd de geschiedenis van de Zaanse immigratie en emigratie vast te leggen. Dat gebeurde nog niet eerder. Drie auteurs verdiepten zich in het onderwerp, elk van hen behandelde op eigen wijze een verschillend tijdperk. Het onderwerp verdient een breed publiek; het boek, dat bij de verschijning samenvalt met een tentoonstelling in het 'Zaans Museum' over dezelfde materie, wil de streekbewoners van nu informeren over hun wortels en doen nadenken over de toekomst.