Dossier Hembrugterrein

Ideaal vestigingsklimaat voor de creatieve sector

Foto Gé Dubbelman Zie tevens: Een bijzondere kijk op het Hembrugterrein

Op 7 december 2004 zond de VPRO, in het programma “De Avonden” op radio 747 een radio interview uit over het Hembrugterrein. Marten Minkema volgde de fotograaf Gé Dubbelman en de portier Peter Kruit een middag met zijn recorder en maakte daar een programma van. De Avonden is een dagelijks cultureel informatief radioprogramma van de VPRO.

Van harte aanbevolen: Hembrugterrein Het verleden - heden - toekomst Tekst: Ellen Holleman en Remco Reijke Fotografie: Gé Dubbelman ISBN 90-78381-02-7

In 2004 nam burgemeester Ruud Vreeman afscheid van Zaanstad met het publiceren van het boek Dansen op het veen. Hij schildert daarin zijn kijk op de Zaanstreek en z'n bewoners. Over het Hembrugterrein zegt hij daarin o.a. in het hoofdstuk "Zaanstad moet weer een vernieuwende werkstad worden":
Ruimte voor experimenten
Nieuw talent moet kunnen experimenteren. Dat brengt leven in de brouwerij. Ik heb wel eens disco's laten sluiten omdat het experimenteren met pillen en drugs er finaal uit de hand liep. Maar niet in elk domein bestaat de noodzaak om de zaak aangeharkt te houden. Het past bij een open en toekomstgerichte stad om rommelzones en broedplaatsen te ontzien. Daar liggen nog volop kansen. Het Hembrugterrein kan zich de komende jaren ontwikkelen tot een van de meest bijzondere plekken in Europa.

De (Rijks)monumenten

Hieronder vindt u een tamelijk willekeurig overzicht van akties en publicaties uit de afgelopen periode die er hopelijk toe zullen leiden dat een groot aantal van de monumenten op het terrein behouden zullen blijven. Ook het karakteristieke terrein zelf dient, volgens de initiatiefnemers, zoveel mogelijk behouden te blijven.

In de zomer van 2003 blijkt de sloop van een aantal, als monument aan te merken panden, reeds begonnen. In een brief aan de Regionale Directie Domeinen West van 25 juli 2003 vraagt het bestuur van de Vereniging Zaans Industrieel Erfgoed om de sloopwerkzaamheden terstond te staken.

De monumentencommissie van de gemeente Zaanstad heeft in 2003 aan het college van B&W geadviseerd 32 objecten op het Hembrugterrein te plaatsen op de rijksmonumentenlijst. Het college van B&W heeft het advies grotendeels overgenomen, met uitzondering van 5 objecten.

In augustus 2003 adviseerde de Raad voor Cultuur de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (Rijksdienst voor de Monumentenzorg) negatief te beslissen inzake het verzoek tot rijksbescherming voor alle gebouwen en objecten op de verschillende terreinonderdelen.

Op 30 september 2004 sprak het bestuur van de Vereniging Zaans Erfgoed middels een brief aan de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen haar verwondering over dit besluit uit en vroeg de staatssecretaris dit advies nog eens in heroverweging te nemen.

Op 6 oktober 2004 heeft het bestuur van de Vereniging Zaans Erfgoed in een brief aan het college van B&W van Zaanstad voorgesteld de door B&W voor rijksbescherming voorgedragen panden op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen.

Beetje bij beetje het Hembrugterrein veroveren. Dat wil de Stichting Vrienden van het Hembrugterrein in oprichting straks gaan doen. Volgens de stichting is actie geboden, want verval dreigt unieke gebouwen ten gronde te richten.

De akties van de verschillende behoudverenigingen en aktiegroepen hebben in ieder geval gezorgd voor een grotere aandacht voor dit culturele erfgoed. Volgens een persbericht van de gemeente Zaanstad van september 2006 is het aantal Rijksmonumenten op het Hembrugterrein met 21 uitgebreid.
Eind 2007 publiceerde de gemeente Zaanstad een compleet overzicht van de rijks- en gemeentelijke monumenten op het Hembrugterrein.

De Stichting Industriecultuur Nederland (SIN) is partner in het European Route of Industrial Heritage project en verzorgt de toetreding van Nederlandse (en Belgische) industrieel erfgoed locaties tot het ERIH-systeem. SIN ontwikkelt momenteel de ERIH-regionale HollandRoute, in nauwe samenwerking met de provincie Noord-Holland. De HollandRoute voert langs een “indrukwekkende hoeveelheid” industrieel erfgoed rond het Noordzeekanaal. De route start op het Hembrugterrein.

Herontwikkeling van het terrein

Uit een overdrachtsdossier 2007 t.b.v. het Begrotingsprogramma Ruimtelijke Ordening van de provincie Noord-Holland blijkt dat de provincie de mogelijkheden onderzoekt die kunnen leiden tot verwerving van het terrein door de provincie. Doorlevering aan derden wordt daarbij in beschouwing genomen.
De Dienst Domeinen heeft de provincie geïnformeerd over de sterke mate van vervuiling van het terrein. Deze vervuiling betreft zowel reguliere vervuiling als vervuiling met trotyl en mosterdgas. De exacte locatie van deze vervuiling in niet bekend. Ook is nog niet duidelijk op welke wijze de sanering zal moeten plaats vinden. In het overdrachtsdossier stelt de provincie dat Defensie/Domeinen “schuldig eigenaar” is.

Volgens een artikel in het Noordhollands Dagblad van 5 december 2007 wil Minister Cramer van vrom de impasse rond het Hembrugterrein doorbreken. Samen met staatssecretaris De Jager van financiën gaat ze proberen te bemiddelen tussen Domeinen en de provincie Noord-Holland.

Op haar website prijst de gemeente Zaanstad het gunstige vestigingsklimaat op het Hembrugterrein voor de creatieve sector:
“Het Hembrugterrein heeft qua ligging ten opzichte van de stad en qua bereikbaarheid potentie. De grootste kracht van het terrein is echter de unieke sfeer die voortkomt uit de bijzondere geschiedenis en de landschappelijke en ecologische waarden. Bij herontwikkeling zou het terrein het eigen karakter, dat een ideaal vestigingsklimaat voor de creatieve sector biedt, moeten behouden. Vanuit haar streven om de economische basis van Zaanstad breder en meer divers te maken, stimuleert de gemeente de komst van creatieve bedrijvigheid naar dit gebied.”
De gemeente Zaanstad ziet echter ook nog wel een aantal “punten voor nadere studie”: “ Tevens wordt onderzocht in hoeverre de ontwikkeling van woningen kansen biedt. Het gebied is namelijk heel aantrekkelijk, maar kent tegelijkertijd de nodige beperkingen als woonlocatie. Door het jarenlange gebruik als militair complex, niet toegankelijk voor het publiek, is het terrein slecht ontsloten, ernstig vervuild en ontbreken er nutsvoorzieningen. De staat van onderhoud van de monumentale gebouwen vraagt bovendien om forse investeringen.”

De Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Noordzeekanaalgebied NV werft nieuwe klanten voor het gebied. Ze hebben daarbij weinig oog voor de culturele waarde van het terrein, er wordt met geen woord gesproken over de aanwezige monumenten met hun beschermde status en hun unieke karakter.
“Het Hembrugterrein in Zaanstad is 45 ha bedrijfsterrein dat moet worden herontwikkeld. Het terrein is eigendom van de rijksoverheid. Tot voor enige jaren is het gebruikt door Defensie en door Eurometaal die een munitiefabriek exploiteerde. De bodem is plaatselijk ernstig verontreinigd.
Provincie Noord-Holland heeft het plan om het terrein te kopen van de rijksoverheid, teneinde na verwerving de gebiedsontwikkeling in gang te kunnen zetten. RON heeft aangeboden partner te willen zijn in dat proces.”

In het “Masterplan Noordzeekanaalgebied” (een samenwerkingsverband tussen overheden en het bedrijfsleven) wordt het Hembrugterrein omschreven als “modern/gemengd”. Bij “beoogde bedrijven” sluit dit plan beter aan bij de eerder genoemde doelstellingen: “kleinschalige productie en industrie, creatieve bedrijvigheid”.
In de toelichting wijst het Masterplan op de “gedeeltelijk monumentale bebouwing”.