Dossier: Bartelsluis in Wormer

Bartelsluis
De Bartelsluisbuurt rond 1900
Foto: GAZ, beeld nr. 21.02142
Bartelsluis
De Bartelsluis in juli 2005
Een idyllische bloementuin
Foto auteur
Leen Blom
Kapitein Leen Blom op “de Klomp” was tientallen jaren een markante persoonlijkheid op en rond de Bartelsluis.
Foto: Fam. Blom
Van Gelder Zonen
De kolenopslag bij de centrale van de papierfabriek van Van Gelder aan de Westerveersloot omstreeks 1920. De kolenbakken kwamen via de Bartelsluis vanaf de Zaan.
Foto: GAZ, beeldnr. 21.00096
westerveersloot
De Westerveersloot in de zomer van 2005
Foto auteur
kaart enge wormer
Kavelkaart van de polder de Enge Wormer.
'De Enge Wormer is gemeeten op Rijnlandsche Maat van 600 roeden voor een morgen door Mr. Jan Jansz. Backer 1638 / De Enge Wormer in 1832 gemeten op 160 B(unders) 58 Roed(en)'. Opnieuw afgedrukt na 1832.
De Bartelsluis is op deze kaart aangegeven.
Kaart: Waterlands Archief
Artikel in Waterwerkers
Artikel in Waterwerkers, het huisorgaan van HHNK, uit 2005
Bartelsluis
Zwaar vrachtverkeer in de Bartelsluisbuurt
Foto: Buurtbewoner
bartelsluis
De locatie Bartelsluisbuurt
Foto: Gemeente Wormerland

Al snel na het dempen van de sluiskolk van de Bartelsluis werden er plannen gemaakt om de sluis weer te open voor de recreatievaart. In dit 'Dossier: Bartelsluis in Wormer' wordt het moeizame proces om dat doel te bereiken, tot in detail beschreven en toegelicht aan de hand van de beschikbare documentatie.

Een stukje historie

De Bartelsluis werd gebouwd in 1638 in samenhang met de droogmaking van de Enge Wormer, en verbond de Westerveer- en de Enge Wormerringsloot met de Zaan. Aanvankelijk heette de sluis de Westersluis, het is niet bekend wanneer of waarom deze naam is veranderd. De sluis werd vooral druk gebruikt in de eerste jaren, door de beschuitventers die het Wormer beschuit naar Amsterdam vervoerden. Met de teloorgang van de Wormer beschuitbakkerij nam ook de betekenis van de sluis af. De Bartelsluis werd gedempt in de jaren '60 van de 20e eeuw; de naam leeft voort in de buurtschap.

Bron: Encyclopedie van de Zaanstreek, pag. 60

In 1734 werd de houten sluis vervangen door een stenen. Deze verbouwing heeft aanleiding gegeven tot een heuse dorpsrel. De kwestie ging overigens meer over het peil dan over de sluis. Mol schrijft daarover in Uit de Geschiedenis van Wormer (Tweede druk, april 1980) op blazijde 94:

In laatstgenoemd jaar besloot het dorpsbestuur de houten sluis door een stenen te vervangen, maar het werd een onverkwikkelijke zaak, met als slot een in de sluis gemetselde 'steen des aanstoots', als symbool van de eigendunk en eerzucht van de toenmalige burgemeester Simon Appel.
Het is jammer dat het niet mogelijk is aan de hand der vroedschapsnotulen meer licht in de voorgeschiedenis van deze sluiskwestie te verschaffen, maar het notulenboek begint eerst in 1741; alle vroegere registers zijn helaas verdwenen. Wel is bekend, dat de eigenlijke strijd ging over het peil van de sluisdrempel, waarover onder de regenten heftig verschil van mening bestond en de genoemde burgemeester zijn zin wist door te drijven. Mogelijk heeft de man, met een diepte van 6 voet onder zomerpeil - dus lager dan de oude sluis - uit waterstaatkundig oogpunt geen ongelijk gehad. Zijn dichterlijke ontboezeming van zelfverheerlijking, die hij met alle geheimzinnigheid in de gedenksteen had laten beitelen, bracht hem evenwel de spot van het dorp op de hals, want nadat burgemeesters zoon Cornelis de eerste steen had gelegd, volgde na de voltooiing op 29 juni 1734 de opening en ontwaarde men zijn gedicht, dat luidde:

In de steen had de burgemeester laten beitelen:

De Sluijs spreekt, 29 Juni 1734.
 
Voorsigtig Burgerheer, die onvermoeyt het heyl
Des onderdaans bewerkt en pleyt voor Wormers voordeel,
Dank zij uw wys beleyt, wijl door uw versiend oordeel,
Myn Drempel Ses voet leyt beneden Zomerpeyl.
Uw lof Heer Appel, duurt nog langer dan myn jaeren,
Uw Zoonen, Jacob, Heer der Ambachtsheerlykheyt,
En uw Cornelis, die myn grondsteen heeft geleyt,
Die zullen, lukt myn hoop, uw glorie evenaren.

De aanmatiging en zelfverheerlijking des burgemeesters gaf aanstoot bij de bevolking en er verschenen allerlei spotverzen. Het onderstaande is waarschijnlijk het meest passende antwoord geweest:

't moest er tegenover staan,
 
Twistzieke Burgerheer, die onvermoeyt 't onheil
Des onderdaans bewerkt, verpleyt gants Wormers voordeel.
Vervloekt is 't valsch besluyt, wyl door uw averegtsoordeel
Mijn drempel ses voet leyd beneden somerpeyl.
Uw lof Heer Appel stinkt, noch langer dan myn jaeren.
Uw Jacob vol van Waan, door Ambachtsheerlykheyt,
Cornelis die door uw verkeerde gronden leyt,
Die zullen vrees ik noch uw gekheyd evenaren.

Tijdens een renovatie van de sluis in 1938 werd de steen uit de sluismuur gehakt en geraakte hij in drie losse stukken, in de berm van de dijk bedolven. Door de zorg van de conservator van het museum te Zaandijk, de heer G.J. Honig, werden de stukken later opgegraven en werd de steen, als herinnering aan een typisch staaltje van dorpsbestuur uit de regententijd, in de achtergevel van het museum gemetseld.

De Bartelsluis was onderdeel van een groot netwerk van vaarwegen in de Wormer en Jisper banne. Uit een tekening uit 1812 blijkt dat er in die tijd 6 sluizen toegang gaven naar de molens die stonden opgesteld langs de vaarten en sloten in de Wormer en Jisper banne. De Poelsluis, Boerensluis (Knollendammersluis) en Jispersluis zijn nog open voor scheepvaartverkeer.
Uit een door C. Mol, secretaris van Wormer, in 1939 getekende kaart van molens en bebouwing in het dorp Wormer in de 17de en 18de eeuw blijkt duidelijk hoe groot het 'bedieningsgebied' van de Bartelsluis was. Via o.a. de Schanssloot, Torensloot, Ringvaart en Middentil, Nieuwe Vaart en Oostertil waren alle molens en pakhuizen in de Wormer en Jisper banne bereikbaar.

Uit een lijst met schuttarieven uit 1822 weten we welk type schip de Bartelsluis in die tijd passeerde:

Praam 3 cent
Jaagschuit 8 cent
Zeilschuit met zwaarden 5 cent
Boeier 8 cent
Damschuit 8 cent
Grote Damschuit 12 cent

Bron: Waterlands Archief - Inventaris gemeente Wormer 1456 - 1935, Bruggen en sluizen 746 Stukken betreffende de vaststelling van de tarieven van sluis- en veergelden 1822, 1853

Tot het midden van de vorige eeuw vormde de Bartelsluis de belangrijkste scheepvaartverbinding tussen de Zaan en de papierfabriek van Van Gelder Zonen in Wormer. Uit de archieven van Van Gelder Zonen en van het Heemraadschap Wormer, Jisp en Nek kunnen we ongeveer berekenen hoe belangrijk die sluis was voor Van Gelder Zonen.
Uit de contracten met sluiswachters blijkt dat het: "Het schutten van stoom- of motorboten en groote ijzeren vletten, ijzeren dek of zolderschuiten, jachten of zeilschepen - fl 0,20 per schutting" kostten. Behalve het schutgeld moest nog 3 cent voor een vaartuig, waarvoor de brug moet worden opgehaald, worden betaald. En tussen zonsonder- en opgang moet het dubbele tarief worden betaald.

VGZ betaalde in:

1931 fl 1793,42
1932 fl 1363,93 (sluis was dicht van half juli tot half aug i.v.m. rep.)
1933 fl 1575,21
1934 fl 1082,52 (sluis vanaf begin sept in reparatie)

Iedere dekschuit die vol door de sluis werd geschut moest er ook weer leeg doorheen. Er was één sleepbootje ter beschikking om dekschuiten van en naar de sluis te slepen. Dus dat sleepbootje zal ook een aantal malen per dag geschut zijn. Er paste slechts één dekschuit (of alleen de sleepboot) per schutting in de sluis. Zo kom ik tot gemiddeld bijna 150 schuttingen per week in de Bartelsluis.

De overgang van een kolen gestookte energiecentrale naar een gas gestookte energiecentrale bij de papierfabriek van Van Gelder Zonen maakte een einde aan de Bartelsluis.

De Bartelsluis is door het Heemraadschap eind zestiger jaren van de vorige eeuw gedempt. Deze operatie werd uitgevoerd met gelden die beschikbaar kwamen door de verkoop van de sluiswachters woning naast de sluis. De stalen balken van de stijlen en de bascule van de ophaalbrug zijn gebruikt voor het ondersteunen van de nieuwe vaste betonnen brug. De gedempte sluiskolk vormt nu een fraaie bloementuin in dit karakteristieke Zaanse buurtje.

Het einde van een verkeersknooppunt

Zie het artikel Dempen van de Bartelsluis in Wormer op deze site voor een beschrijving van het dempen van de sluis.

Paul Gelderloos, coördinator sluizen en bruggen van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, schreef in 2005 in Waterwerker, het huisorgaan van HHNK: "Eigenlijk moet je de waterwegen en de daarbij behorende kunstwerken in stand houden. We zullen ze mogelijk in de toekomst nog hard nodig hebben. Zo is er bijvoorbeeld veel vraag naar ruimte voor de recreatievaart, een belangrijke economische peiler in ons land. Dat hadden ze kennelijk niet voorzien in 1972. Dus, mocht de grijze golf een verzoek indienen voor heropening van de Bartelsluis en men vraagt mij om advies, dan hoef ik niet lang na te denken. Per slot van rekening moeten bruggen klepperen en sluizen klapperen. Zo is het maar net."
Tijdens een gesprek op het kantoor van het HHNK met dhr Gelderloos wijst hij op de diverse subsidiemogelijkheden die voor dergelijke projecten bestaan. Zo blijkt er bijvoorbeeld een subsidie te bestaan voor vis-migratie projecten.

Voor een uitgebreid artikel over de geschiedenis van de Bartelsluis verwijs ik u naar Een grote fabriek afhankelijk van een kleine poldersluis

Plannen voor de Bartelsluisbuurt

Aan het begin van de 21ste eeuw zijn voor de Bartelsluisbuurt diverse plannen ontwikkeld:

Aan de Zuidkant van de Bartelsluisbuurt ligt een braakliggende landtong tussen de Enge Wormerringdijk en de Zaan. Die landtong speelde een belangrijke rol in de plannen van het Wormerse Bouwbedrijf Somass om het historische karakter van de buurt bij de Bartelsluis te versterken.

Gemeente Wormerland

De politieke realiteit

Logo Wormerland

Op dinsdag 23 april 2002 berichtte het Noordhollands Dagblad, onder de kop:
“Nieuw Wormerland 'enigszins rechts'”
Het bestuursprogramma waarmee de liberaal-confessionele coalitie in het voorgenomen college van burgemeester en wethouders in Wormerland van start ging, ademde, volgens de krant, enigszins rechts.

Als een van de voorgenomen besluiten werd vermeld dat: “Bartelsluis wordt wat betreft verkeer ontzien door dam met brug om de kom.”

Dit bericht was in het Noordhollands Dagblad al enigszins in de week gelegd door een artikel in datzelfde Noordhollands Dagblad Voor de eerste keer bang in Bartelsluis waarin een bewoner van de Bartelsluisbuurt z'n zorgen omtrent het toegenomen verkeer door z'n buurt beschreef.

Het coalitie-akkoord uit augustus 2002 zoals was overeengekomen tussen de fracties van GroenLinks, CDA en VVD in de gemeente Wormerland refereerde een aantal malen naar de situatie rondom de Bartelsluisbuurt:

Drijvende weg

De proefopstelling van het prototype te Hedel bij 's-Hertogenbosch waarbij het gedeelte drijvende weg is ingeklemd tussen de wal en een ponton van de genie.
Uit: De Drijvende Weg - tussen prototype en praktijktoepassing, uitgegeven door: Ministerie van verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer.

Op zaterdag 27 september 2003 schreef het Noordhollands Dagblad dat gemeente Wormerland de oplossing voor het verkeersprobleem heeft gevonden: Wormerland hoopt op eerste, nu al beroemde vlotbrug. Uit het artikel in het NHD blijkt dat de wethouder Berkhout zich had laten inspireren door een artikel op het internet: De Drijvende Weg: tussen prototype en praktijktoepassing, een bijdrage aan het 'Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 2004'.

De gemeenteraad van Wormerland vergaderde diverse malen over deze zaak. In een commissievergadering Ruimtelijke Ordening en Openbare Werken van 11 april 2005 merkte wethouder F.J.W. Saelman o.a. het volgende op dat: “de verkeerstellingen oude cijfers van het hoogheemraadschap zijn en dat nieuwe gegevens nodig zijn. Uit politiecijfers blijkt niet dat de verkeerssituatie gevaarlijk is, maar bewoners hebben wel die indruk.”. De commissie gaf een positief advies over het collegevoorstel “Kredietaanvraag en opdrachtformulering ten behoeve van verkeersonderzoek Bartelsluisbuurt”.

De bewoners van de Bartelsluisbuurt voelen zich echter niet serieus meer genomen door de lokale overheid. Uit bijgaande fotoreportage blijkt dat het probleem m.b.t. de verkeersoverlast alleen maar toenam.

Interessant is ook het weblog van de, dan inmiddels afgetreden, wethouder Berkhout. Op donderdag, 27 Mei 2004 schreef hij o.a.:

Vanmorgen werd ik bevraagd over een artikel in de Zaankanter van woensdag 26 mei. Ik zou gezegd hebben dat Croklaan binnen acht jaar is verdwenen. Deze uitspraak wekt een verkeerde suggestie. Het woordje STÉL ontbreekt. Ik ga daar namelijk niet over en ik weet dat ook niet! Meer in zijn algemeenheid is tijdens de VVD-vergadering gefilosofeerd over de verkeersproblematiek van de Bartelsluis in Wormer. Wij willen aldaar een brugverbinding realiseren, maar om het plan haalbaar te krijgen, is ook bijvoorbeeld woningbouw noodzakelijk. Nu worden wij gehinderd door de milieucirkels van onder andere Croklaan. Dat is een gegeven. Maar net als bij de discussie van de Zaanbrug, is het lastig om over lengte van jaren heen te kijken. En in de situatie dat bijvoorbeeld een Croklaan zou verdwijnen, kan er een heel ander beeld ontstaan over te realiseren plannen. Een Zaanbrug zou bijvoorbeeld op een andere locatie kunnen komen, maar ook de dan ontstane mogelijkheid om huizen te realiseren, zou een stimulans worden voor verdere planontwikkelingen van de Bartelsluisbuurt, maar bijvoorbeeld ook woningbouw in de Enge Wormer.

Bartelsluisbuurt

Detail van een luchtfoto van de Zaan van 8 juni 1933 waarop de Bartelsluisbuurt is beschreven.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad, beeldnr. 22.05115

Maatregelen tegen sluipverkeer door de Bartelsluisbuurt

Logo Goudappel Coffeng In het 'Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan (GVVP) Wormerland' van 1 augustus 2008, geschreven door Goudappel Coffeng, staat o.a. het volgende:

Goudappel Coffeng had reeds eerder onderzoek gedaan naar mogelijkheden om het knelpunt 'Bartelsluisbuurt' op te lossen. In de Samenvatting van het rapport 'Verkeersonderzoek Bartelsluisbuurt' worden de mogelijke oplossingen besproken.

En uit het Verslag van de vergadering van de begrotingsraad der gemeente Wormerland gehouden op 1 november 2005, blijkt dat het college van B&W besloten heeft "dat de Bartelsluisbuurt een inrij-verbod gaat krijgen van maandag tot en met vrijdag in de Engewormer van 7.00 uur tot 13.00 uur vanuit Wormer, dus dat betekent: 's morgens er niet uit kunnen en 's avonds tussen 13.00 uur en 19.00 uur er niet in kunnen."

Logo veiligverkeer Uit Analyse en advies van Meldpunt Veilig Verkeer van 2 maart 2015 blijkt echter dat de gemeente toch een andere oplossing heeft gekozen: "Gemeente heeft door Goudappel Coffeng (2005) onderzoek laten doen. De standpunten / aanbevelingen uit hun rapport zijn door de gemeente overgenomen, maar niet uitgevoerd." Het advies van het Meldpunt is o.a.: "De aanbeveling van Goudappel Coffeng om een wisselend inrijverbod in te stellen op het betrokken wegvak, 's morgens richting Amsterdam en 's middags in de andere richting, is een goede maatregel (uitgezonderd bestemmingsverkeer) en is snel te realiseren."

Ook in 2016 bleken de problemen m.b.t. de verkeersveiligheid rondom de Bartelsluisbuurt en de Engewormer ringdijk niet opgelost. In een Evaluatie verkeersmaatregelen Engewormer van 12 mei 2016 schreef het college van B&W aan de gemeenteraad van Wormerland o.a.: "De wens van de bewoners is om meer te doen voor de verkeersveiligheid. Zij denken aan een proef met een inrijverbod, uitgezonderd bestemmingsverkeer. Het college is van mening dat een dergelijke beperking van de Engewormer een goede bereikbaarheid van Wormer voor inwoners van de Wijdewormer blokkeert. Tijdens de gemeenteraad van 9 juni 2015, toen de varianten voor de fietsvoorziening Engewormer werd besproken, is deze variant wel besproken maar door de raad niet als gewenst aangemerkt."

In november 2009 zijn rondom de buurtschap Bartelsluisbuurt wel verkeerslichten geplaatst, die erin resulteren dat men telkens maar vanuit één richting tegelijkertijd de Bartelsluisbrug over kan, wat de opstoppingen en gevaarlijke situaties ter plaatse vermindert.

Bodemvervuiling in de Bartelsluisbuurt

Molenmakerij Wakker

Het terrein van de voormalige molenmakerij van Wakker met de pakhuizen, een molenschuur en de insteekhaven. Voor het dempen van de insteekhaven is waarschijnlijk verontreinigd sloopafval gebruikt. Detail van een luchtfoto van de Zaan van 8 juni 1933.
Foto: Gemeente Archief Zaanstad, beeldnr. 22.05115

In een gesprek op 24 juni 2005 in het gemeentehuis van Wormerland met wethouder P.H. Roos (o.a. Cultuur) en de heer J. Schavemaker (secretaris van de gemeentelijke monumentencommissie) over o.a. het monumentale karakter van de Bartelsluisbuurt geeft dhr. Roos te kennen dat er de eerst komende vijf jaar geen oplossing voor het verkeers-infarct bij de Bartelsluis te verwachten is.

Bovendien blijkt uit bodemonderzoeken dat de grond op het braakliggende terrein waar bouwbedrijf Somass eventueel een "pakhuisreservaat" zou willen ontwikkelen, is vervuild. De vervuiling bestaat onder andere uit lichte tot sterke verontreinigingen van zware metalen in de grond en lichte tot sterke verontreiniging van olie in zowel grond als grondwater. De verontreiniging van zware metalen zijn ontstaan door het gebruik van verontreinigd puinhoudend dempingsmateriaal ten behoeve van de demping van een deel van de Zaan. De olieverontreiniging is beperkt tot een klein deel van de locatie en is veroorzaakt door het gebruik van een voormalige huisbrandolietank.

Saneren middels ontgraving heeft een negatieve invloed op de waterkerende funktie van de achterliggende dijkweg. Het Hoogheemraadschap geeft hier vooralsnog geen toestemming voor. In overleg met de Provincie Noord-Holland is overeengekomen dat de sanering ter plaatse van de demping kan volstaan met het aanbrengen van een schone leeflaag met daaronder een signaleringsdoek. Ook deze methode heeft invloed op de waterkerende funktie van de achterliggende dijkweg. De oplossing zou zijn om deze waterkerende funktie naar de Zaanzijde te verplaatsen. Dit heeft echter weer consequenties voor de eigendoms rechten van het terrein; het Hoogheemraadschap is graag eigenaar van de waterkerende dijken. De bedoeling is om werk met werk te maken, dat wil zeggen, een bodemsanering te combineren met dijkverzwaring en het bouwrijp maken van de locatie, ten behoeve van bv pakhuizen of een andere invulling.

Vaarroute vanaf de Bartelsluis

Het weer openen van de Bartelsluis heeft alleen maar zin als er ook een achterliggende vaarroute beschikbaar is. Op de hier bijgevoegde Routekaart is een route ingetekend via de Westerveersloot, de Ringvaart van de Enge Wormer, Karnsloot, Nieuwe Vaart, Oostertilsloot naar het Zwet. Via de Poelsluis kan dan weer worden opgeschut naar de Zaan.
Deze vaarroute zou in principe weer bevaarbaar gemaakt kunnen worden voor sloepen, kleine kajuitkruisers, fluisterboten, roeiboten en motorboten. Er zijn nog enkele objecten die de doorvaart kunnen belemmeren. Op de “Kansen kaart” zijn deze objecten opgenomen. De Oostertilbrug is een beweegbare brug maar is de laatste jaren praktisch niet meer gebruikt.

De gemeente Wormerland heeft in 2005 het project “Wormer- en Jisperwater” gestart. In het project werken Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, provincie Noord-Holland, Gemeente Wormerland en Vereniging Natuurmonumenten samen om de waterkwaliteit in het Wormer- en Jisperveld te verbeteren. Onderdeel van dit project is een “grondige aanpak van het baggerprobleem”. Het moet worden onderzocht of de beschreven vaarroute kan profiteren van deze werkzaamheden.
In de zomer van 2005 lag er in het gemeentehuis van Wormerland een inrichtingsplan voor een aan te leggen recreatief fietspad tussen de Dorpsstraat 214/216 en de Engewormerringdijk te Wormer ter inzage. Onderdeel van dit fietspad is een vaste brug over de ringvaart van de Enge Wormer. Via een zienswijze is er gewezen op het onderzoek om de Bartelsuis weer te openen:

Ik wijs u er op dat er op dit moment wordt onderzocht of de Bartelsluis weer te openen is voor een beperkte vorm van recreatievaart. Onderdeel van dit Bartelsluis project is een aansluitende vaarroute via de Westerveersloot, de Ringvaart van de Enge Wormer, Karnsloot, Nieuwe Vaart en Oostertilsloot naar het Zwet.
Het zou jammer zijn dat dit project bij voorbaat kansloos zou zijn als de brug in het nieuw aan te leggen fietspad een dergelijke recreatieve vaarroute onmogelijk zou maken.
Ik verzoek u dan ook om bij uw plannen rekening te houden met het hierboven beschreven project.

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Logo HHNK

Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is eigenaar van de Bartelsluis. Alle plannen m.b.t. de ontwikkeling van de Bartelsluisbuurt dienen dus te worden voorgelegd aan het hoogheemraadschap.
Het hoogheemraadschap heeft vier taken:

Die vier taken komen samen in de Bartelsluisbuurt. Niet alleen beschermen tegen overstromingen maar ook voorkomen dat vervuilt water vanuit de Zaan het betrekkelijke schone Wormer- en Jisperveld zou kunnen verontreinigen.

Beeldkwaliteitsplan door de Stichting Zaan en Dijk

Historische Vereniging Koog-Zaandijk In 1999 heeft Architectenwerk Twan Jütte uit Delft, in opdracht van de Stichting Zaan en Dijk in Zaandijk een “Beeldkwaliteitsplan” opgesteld voor het gebied waar de buurtschap Bartelsluis onderdeel van is. In de inleiding van dit plan wordt een nadere beschrijving van de opdracht gegeven. (De in 1995 opgerichte Stichting Zaan en Dijk is een activiteit vanuit de Historische Vereniging Koog-Zaandijk (HVKZ).

“De Stichting Zaan en Dijk zet zich in voor het behoud van de historische samenhang tussen landschap en bebouwing aan beide zijden van de Zaan ter hoogte van Zaandijk. Inzet is het behoud van de structuur van het gebied, dat ligt op de grens van de gemeenten Zaanstad en Wormerland. De Stichting wil vroegtijdig en op een zakelijke manier sturen in de besluitvorming over veranderingen. Het beeldkwaliteitsplan moet hierin ondersteuning bieden. Het is erop gericht de kwaliteiten van het gebied onder de aandacht te brengen van gemeenten zowel als bewoners.
Het aandachtsgebied van de Stichting bevat onder andere het slagenlandschap van de Kalverpolder, de droogmakerij Enge Wormer, het buurtschap Bartelsluis, de beschermde dorpsgezichten van Zaandijk en Haaldersbroek en de rivier de Zaan.
Het beeldkwaliteitsplan moet een rol spelen in het behoud van de samenhang tussen landschap en bebouwing in het gebied. Behoud van een aantal monumenten zonder op hun inbedding in de omgeving te letten is niet genoeg. De doelstelling van Zaan en Dijk is het behoud van de relatie tussen landschappelijke structuur en de objecten daarin en deze waar mogelijk te versterken.”

Het rapport zal worden gebruikt om in de veelheid van de ontwikkelingen in dit gebied enige samenhang aan te brengen. Vanuit diverse overheden zijn er verschillende invloeden op het gebied. In een natuurbeleidsplan wijst de rijksoverheid gebieden aan als onderdeel van de ecologische hoofdstructuur. De provincie en de gemeente hebben hun structuurplannen en bestemmingsplannen. Er zijn beschermde dorpsgezichten en beschermde monumenten. Ook de wensen van particulieren voor veranderingen van hun onroerend goed spelen een belangrijke rol. Het beeldkwaliteitsplan moet dienst doen als communicatiemiddel tussen iedereen die bij de vormgeving van de ruimte en gebouwen in dit gebied betrokken is.

Een aantal bevindingen uit dit rapport zijn:

Kadernota Bartelsluisbuurt door NoordPeil landschap & stedenbouw van februari 2008

Logo NoordpeilOp initiatief van de gemeente Wormerland schreef NoordPeil landschap & stedenbouw in februari 2008 een kadernota Bartelsluisbuurt. Aanleiding voor deze kadernota was o.a. dat de gemeente Wormerland op 19 november 2002 een structuurplan had opgesteld waarin de Bartelsluisbuurt als uitwerkingsproject werd genoemd. Hiervoor diende dan ook een ruimtelijke visie voor de komende 10 jaar te worden ontwikkeld. Een nieuwe richtinggevende visie werd noodzakelijk om aan te haken op het nieuwe rijks en provinciaal beleid en om gebruik te kunnen maken van de instrumenten die de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening bood.
In het structuurplan worden een aantal randvoorwaarden genoemd die als uitgangspunt gelden bij het opstellen van een ontwikkelingsvisie van de Bartelsluisbuurt en omgeving:

De kadernota inventariseerde een aantal initiatieven rondom de Bartelsluisbuurt, waaronder:

Kansen Ruimtelijke visie Bartelsluisbuurt (Kadernota)

De ontwikkelkansen van de Bartelsluisbuurt en omgeving liggen met name in de bijzondere landschappelijke waarden van het gebied, welke veel potenties hebben tot recreatief gebruik.

Bartelsluis definitief gemeentelijk monument

Bron: Wormerland.nl - 30 juli 2009

De gemeente vindt het belangrijk dat waardevolle culturele objecten in de gemeente Wormerland voor de toekomst bewaard blijven. Om dit te bereiken is een gemeentelijke monumentenlijst samengesteld. Op 23 september 2008 heeft het college op advies van de monumentencommissie de Bartelsluis om de architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde aangewezen als gemeentelijk monument. Het ingediende bezwaar van de eigenaar Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier hiertegen is ongegrond verklaard. Er is verder geen beroep ingediend, waardoor op 2 juli 2009 het besluit van de aanwijzing van de Bartelsluis als gemeentelijk monument onherroepelijk is geworden.

De Bartelsluis in Wormer is nauw verbonden met de papierfabriek van Van Gelder. Wethouder Roos (monumentenbeleid) is erg blij met deze aanwijzing: “er is al veel verloren gegaan van de historie van de papierindustrie in Wormer”.

De Bartelsluis is een schutssluis uit 1638. De sluis was in het verleden een belangrijk verkeersknooppunt in de waterverbinding tussen het dorp Wormer en de markten in de omliggende steden zoals Haarlem, Alkmaar en Amsterdam. Daarbij vormde de sluis ook één van de toevoerwegen voor de aanvoer van grondstoffen van de Van Gelder Papierfabriek in Wormer. Het college is van mening dat de Bartelsluis vanwege de cultuur- en civiel-technische historische waarde een beschermde status verdiend.

Quickscan Bartelsluis
De nieuwe oeververbinding zoals weergegeven in de Quickscan 'Herinrichting omgeving Bartelsluis'.
Schets opbouw sluis
Figuur 2.1: Schets opbouw sluis uit het haalbaarheidsonderzoek.

Herinrichting van de Bartelsluisbuurt

In het coalitieakkoord 2014 werd opgenomen dat onderzoek gedaan moest worden naar verbetering van verkeersveiligheid voor fietsers vanuit Wormer naar de Zaanse Schans. De huidige Bartelsluisbrug is in slechte staat en zou in 2014 vervangen moeten worden. Deze brug is in 2012 overgenomen van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) in beheer en eigendom, met daarbij een afkoopsom voor vervanging van de brug. Op 9 september 2014 vergaderde de gemeenteraad van Wormerland over de Herinrichting omgeving Bartelsluis. Deze herinrichting zou bestaan uit de volgende onderdelen:

Op de website van Wormerland zijn m.b.t. dit agendapunt o.a. de volgende documenten te vinden:

Haalbaarheidsonderzoek voor restauratie Bartelsluis

Op 21 oktober 2014 vergaderde de gemeenteraad van Wormer over een initiatiefvoorstel inzake haalbaarheidsonderzoek Bartelsluis en omgeving. Op de website van gemeente Wormerland zijn er diverse documenten m.b.t. dit agendapunt te vinden:

Een gewijzigd voorstel van het college is in stemming gebracht en met algemene stemmen aangenomen. Het oorspronkelijke initiatiefvoorstel is niet in stemming gebracht.

Gemeente Wormerland is voornemens de sluis te restaureren tot een werkende sluis, waarbij het schutproces voor pleziervaart weer mogelijk wordt. Op 20 en 27 januari 2015 heeft Nebest B.V. inspecties bij de Bartelsluis uitgevoerd. Aan de hand van het uitgevoerde onderzoek in het veld samen met archiefonderzoek heeft Nebest de haalbaarheid van restauratie onderzocht. In deze rapportage zijn naast de inspectieresultaten drie herstelvarianten met een kostenraming per variant opgenomen.

Het agendapunt "Instemmen met ontwerpkader nieuwe brug Bartelsluisbuurt, keuze maatregelen tbv fietsverkeer, uitwerken variant volledig herstel Bartelsluis, 1.590.000,00 vrij te geven" voor de gemeenteraadsvergadering van 21 april 2015 werd van de agenda gehaald.

Inspraak Bartelsluisbuurt / Wolfrakbrug

Logo Zaan en Dijk

In haar advies van 26 november 2014 stelde de Stichting Zaan & Dijk o.a. het volgende voor:

De Stichting Zaan & Dijk schreef in september 2015 een Voorstel ontsluiting Bartelsluisbuurt waarin ze ondermeer stelde:

"Inzet is het behoud van de structuur van het gebied, dat ligt op de grens van de gemeenten Zaanstad en Wormerland. De Stichting wil vroegtijdig en op een zakelijke manier sturen in de besluitvorming over veranderingen."

In een begeleidende brief van 9 september 2014, gericht aan de leden van de raad en de leden van het college, stelde de Stichting Zaan & Dijk o.a.:

De ontsluiting via de Eendrachtstraat en Bartelsluisbuurt was en is niet bedoeld om grote aantallen auto's te verwerken. De Bartelsluisbuurt kan het niet aan omdat het wegennet er niet voor is ingericht. Maar zeker zo belangrijk: de buurt is een zuivere historische weergave van het ontstaan van een buurtschap in een droogmakerij, op de kruising van land- en waterwegen.
Een betere ontsluiting van de Bartelsluisbuurt mag niet leiden tot een verkeer aantrekkende werking. De ringdijk van de Engewormer is niet ingericht voor het verwerken van twee richtingsverkeer.
 
En verder . . . Een tweede erkenning is dat de recreatievaart in het Wormer-en Jisperveld middels het Zwet en de Poel via de Poelsluis de Zaan kan bereiken. Het openstellen van de Bartelsluis zal slechts gewenst zijn voor de kleinere recreatievaart. Maar één van de meest belangrijke erkenningen is de authenticiteit van het gebied.

Wolfrakbrug

Artist's impression van de Wolfrakbrug door de Stichting Zaan & Dijk

Besluitvorming Bartelsluisbrug

Op 29 oktober 2015 stuurde het College van B&W een voorstel naar de gemeenteraad m.b.t. de bouw van de Bartelsluisbrug. In de samenvatting schreef het college o.a.: Om de leefbaarheid en verkeersveiligheid in de Bartelsluisbuurt te verbeteren heeft de raad gevraagd onderzoek te doen naar een nieuwe oeververbinding, buiten het buurtschap om. In het coalitieakkoord is opgenomen dat deze verbinding moet passen bij de monumentale Zaanoever, met het accent op het historisch erfgoed.

Er is overleg geweest met direct betrokken bewoners en de stichting Zaan en Dijk. De uitkomst is dat de bewoners een voorkeur hebben voor een schuine oversteek, zo dicht mogelijk langs de Zaanoever. De stichting Zaan en Dijk pleit voor een oversteek die wat verder van de Zaanoever ligt.

De keuze voor een vaste of een beweegbare brug is nog niet gemaakt.

De raad wordt in het college voorstel het volgende gevraagd:

  1. Een tracé vast te stellen voor de nieuwe Bartelsluisbrug;
  2. Een keuze te maken voor een vaste brug of een ophaalbrug;
  3. De financiële middelen ten behoeve van punt 2 op te nemen in een krediet van maximaal € 825.000,-.

De bouwkosten voor een vaste brug werden geschat op € 700.000, en voor een ophaalbrug op € 825.000.

De Stichting Zaan & Dijk reageerde ook nog inhoudelijk op de begroting voor dit project. In een brief van 16 november 2015 stelde de Stichting o.a.: In het raadsvoorstel inzake een nieuwe Bartelsluisbrug, heeft Zaan&Dijk een alternatief ingediend voor een ophaalbrug. Door het college van B&W is daarbij ook een kostenraming opgesteld. Het lijkt ons correct om ook onze visie te geven op deze kostenraming. Hiertoe maken wij gebruik van een budgetraming van Haasnoot Bruggen d.d. 29 september jl.

Logo Zaans Erfgoed

Ook de Vereniging Zaans Erfgoed benadrukte, in haar brief van 12 november 2015 aan de leden van de gemeenteraad, veel belang te hechten aan de inzet van de gemeente Wormerland om het beeldbepalende karakter van de Zaanoever te behouden en waar mogelijk te verbeteren c.q. te herstellen. De Vereniging deed een dringend oproep:

In die zin ondersteunen wij het advies van uw Monumentencommissie en de visie van de stichting Zaan&Dijk om te kiezen voor een lage ophaalbrug. We zijn ons ervan bewust dat bedoeld advies tot extra kosten zal leiden. Echter het effect van uw besluit zal ten minste voor een periode van 60 jaar het beeld ingrijpend bepalen. Meerdere generaties kunnen genieten van een historisch aanzicht dat (vanuit het zuiden bezien) de toon zal zetten voor het karakteristieke beeld dat Wormerland wil oproepen. De relatief geringe meerkosten zijn dat naar ons inzicht meer dan waard.

Niet iedere inwoner van de gemeente Wormerland is gecharmeerd van het idee van een pittoreske ophaalbrug. J. Ofman, mede-eigenaar van Ofman Tuincentrum in de Engewormer, pleitte tijdens de inspraak procedure in de gemeenteraadsvergadering van 31 januari 2017 voor een brug die ook zwaar vrachtverkeer zou kunnen verwerken. Hij wees daarbij op de bereikbaarheid van diverse ondernemingen in de Engewormer. Bovendien maken de hulpdiensten, zoals brandweerauto's en takelwagens, gebruik van deze route naar de Engewormer.

In de vergadering van de gemeenteraad van Wormerland, gehouden op 17 november 2015, werd, bij het agendapunt Vaststellen tracé nieuwe Bartelsluisbrug en € 825.000,00 beschikbaar stellen t.b.v. realiseren brug het volgende besloten:

  1. het tracé zo dicht mogelijk langs de Zaan te laten lopen (dus afwijkend van het standpunt van Zaan&Dijk)
  2. een ophaalbrug aan te leggen
  3. de kapitaallasten ten behoeve van de te realiseren brug, zijnde € 58.536,00 te dekken uit de meerjarenbegroting

Op 20 juni 2016 informeerde het college van B&W de gemeenteraad, middels een memo dat het ontwerpbestemmingsplan Bartelsluisbrug vanaf 7 juli 2016 gedurende zes weken ter inzage zou liggen.

Bestemmingsplan Bartelsluisbrug

Plangebied bestemmingsplan Bartelsluisbrug
Globale begrenzing plangebied

Uit de toelichting op het Bestemmingsplan Bartelsluisbrug:
In de Bartelsluisbuurt is sprake van een hoge (auto)verkeersintensiteit. Dit zorgt voor onveilige situaties en overlast. Om de verkeerssituatie te verbeteren heeft de gemeenteraad van Wormerland het college op 9 september 2014 gevraagd de haalbaarheid van onder andere een oeververbinding om de Bartelsluisbuurt heen te onderzoeken. De oeververbinding, in de vorm van een brug, is onderdeel van de herinrichting van de Bartelsluisbuurt en heeft als doel de leefbaarheid en verkeersveiligheid in de Bartelsluisbuurt te verbeteren.

Naar aanleiding van het onderzoek en de uitkomsten van drie bewonersavonden heeft de gemeenteraad in de raadsvergadering van 17 november 2015 ingestemd met het tracé voor een schuine oversteek, met meerdere overspanningen, zo dicht mogelijk langs de Zaanoever en een ophaalbrug.

Op basis van de vigerende bestemmingsplannen is de realisatie van de ophaalbrug en het tracé niet mogelijk. Hiertoe is een herziening van de geldende bestemmingsplannen noodzakelijk. Het Bestemmingsplan Bartelsluisbrug voorziet hierin.

Tegen een eerdere versie van het Bestemmingsplan Bartelsluisbuurt was beroep ingesteld bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. In Reparatie bestemmingsplan Bartelsluisbrug (bestuurlijke lus) Wormer wordt de bestuurlijke oplossing nader omschreven: Het nieuwe raadsbesluit van 19 december 2017 bevat ten opzichte van het raadsbesluit van 31 januari 2017 naar aanleiding van het bepaalde in de uitspraak van 8 november 2017 de volgende wijziging: - Er is een extra planregel toegevoegd waarin wordt verwezen naar de bouwregels (artikel 5.2.2) waarin de volgende sub is toegevoegd: ter plaatse van de aanduiding 'brug' is maximaal één rijbaan, bestaande uit maximaal één rijstrook toegestaan -. Op deze manier is goed ondervangen dat uitsluitend één rijbaan is toegestaan met één rijstrook. De flexibiliteit waar de brug precies komt wordt in stand gehouden.

In de openbare vergadering van de gemeenteraad van Wormerland, gehouden op 19 december 2017 in het gemeentehuis aan de Koetserstraat 3 te Wormer ging de raad met algemene stemmen akkoord met het voorgestelde reparatie voorstel. Het oorspronkelijke Bestemmingsplan Bartelsluis was, met algemene stemmen, vastgesteld tijdens de gemeenteraadsvergadering van 31 januari 2017.

Logo Overheid.nl Via de website Overheid.nl zijn een aantal publicaties beschikbaar waarin de vergunningen voor de bouw van de Bartelsluisbrug zijn beschreven:

  1. In de STAATSCOURANT, Nr. 8503, gepubliceerd op 15 februari 2017, wordt vermeld dat het Bestemmingsplan is vastgesteld: Bestemmingsplan Bartelsluisbrug te Wormer gewijzigd vastgesteld.
  2. In het Waterschapsblad, Jaargang 2018, nr. 630, gepubliceerd op 25 januari 2018, de officiële uitgave van het dagelijks bestuur van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier staat de verleende vergunning voor de bouw van de Bartelsluisbrug: 18.0004807 verleende vergunning voor het realiseren van de Bartelsluisbrug over de Zaan met aan weerszijden waterkering thv Engewormer 10 in Wormer.
  3. In het Gemeenteblad Nr. 52349, gepubliceerd op 14 maart 2018, de officiële uitgave van de gemeente Wormerland, staat de verleende omgevingsvergunning: Verleende omgevingsvergunning reguliere procedure: Veerdijk 2 (nabij) in Wormer, plaatsen bartelsluisbrug Datum verzending besluit: 22 februari 2018.

Artist's impression

Nieuwe Bartelsluisbrug In maart 2018 toont de website van de gemeente Wormerland een artist's impression van de nieuwe Bartelsluisbrug. Volgens deze website wordt de brug gebouwd door de firma Meerdink Bruggen uit Winterswijk. De periode augustus-december 2017 werd gebruikt om de bouw- en watervergunning aan te vragen. De uitvoering is gepland in februari t/m april 2018.
Daarna zullen de aansluitingen worden gemaakt op de Engewormer en de Eendrachtstraat. Het autoverkeer kan dan eind mei 2018 gebruik maken van de nieuwe route buiten het buurtschap om. De huidige brug (bij de sluis) wordt dan aangepast, zodat er alleen nog fietsers en voetgangers kunnen passeren.
Volgens deze site is de firma Meerdink op 22 januari 2018 begonnen met de voorbereidende werkzaamheden, het slopen van de loswal.

Logo BruggenArchitectuur Volgens een bericht op de website van BruggenArchitectuur van 29 januari 2018 is de bouw van de brug gegund aan een combinatie van architecten en aannemers:
In samenwerking met Meerdink Bruggen heeft Arc2 architecten de tender gewonnen voor de Bartelsluisbrug in Wormer. De brug is een eigentijdse herinterpretatie van de traditionele Zaanse ophaalbrug.

Op deze website staan meerdere foto's van het ontwerp:

Bartelsluisbrug Bartelsluisbrug Bartelsluisbrug

De gemeente Wormerland werkt aan de verbetering van de verkeersituatie rond het buurtschap Bartelsluis. Belangrijk onderdeel in dit plan vormt de aanleg van een nieuwe beweegbare brug ten zuiden van de Bartelsluis over het water van Wolfrak gelegen tussen de Veerdijk en de Engewormer. Het gewenste karakterstieke beeld en uitstraling van de nieuwe ophaalbrug refereert aan de traditionele Zaanse ophaalbrug dat het historische aanzicht van het gebied dient de versterken. Op detailniveau is de brug eigentijds en onderscheidend met materiaaleigen detaillering dat passend is in de context van de Bartelsluisbuurt. De brug vormt een poort in het landschap en markeert zo het buurtschap dat ernaast gelegen is.

Logo NHD

Eerste paal Bartelsluisbrug Wormer

Van onze verslaggever
Wormer - De eerste symbolische paal van de Bartelsluisbrug in Wormer is geslagen. De nieuwe ophaalbrug in oude Zaanse stijl moet het autoverkeer omleiden om de Wormerse buurtschap Bartelsluis autoluw te maken. De brug is onderdeel van een plan van de gemeente Wormerland om de verkeerssituatie te verbeteren rond Bartelsluis. De buurt afsluiten is geen optie, dus is ervoor gekozen om het verkeer om te leiden. De brug wordt een beweegbare brug ten zuiden van de Bartelsluis over het water van het Wolfrak tussen de Veerdijk en Engewormer. De brug wordt in de stijl van een Zaanse ophaalbrug gebouwd, dat betekent onder meer met veel witte en groene kleuren. Op de brug kunnen auto's elkaar niet passeren. Hij is ontworpen door Arc2-architecten en de aannemer is Meerdink. Voor de symbolische eerste paal was Staatssecretaris Barbara Visser van defensie uitgenodigd. De VVD Wormerland roemt de eigen VVD-wethouder Frans Saelmen. "Hij heeft geregeld dat de brug er komt", meldt diens collega Fred Sanders.

Noordhollands Dagblad - 19 maart 2018

Wolfrak bouw Bartelsluisbrug

Een beeld van de werkzaamheden op zondag 18 maart 2018. Foto: Jan Blokker

Ruim 16 jaar nadat de familie Blom, via een artikel in het Noordhollands Dagblad, had gewezen op de levensgevaarlijke verkeerssituatie rondom de Bartelsluis is er dan eindelijk een oplossing beschikbaar. Het wachten is nu op de verdere plannen m.b.t. het weer openen van de Bartelsluis voor scheepvaartverkeer.

Overige artikelen

Op deze site staan nog een aantal artikelen over de Bartelsluis:

Text: Cees Kingma - laatste update maart 2018
Beeldmateriaal: Archief Cees Kingma
Tenzij anders aangegeven.

Valid HTML 4.01 Transitional