Bijzondere collecties

Tijdens de voorbereiding van de diverse artikelen krijgen de redactieleden inzage in een groot aantal zeer bijzondere persoonlijke verzamelingen. Op deze pagina ziet u een aantal voorbeelden van deze zeer waardevolle collecties.

In enkele gevallen is dit privé bezit toegezegd (of reeds overgedragen) aan lokale overheids instanties zoals het gemeente archief van de Gemeente Zaanstad. In de meeste gevallen blijven deze werkelijk unieke verzamelingen echter onopgemerkt voor het grote publiek. Met het risico dat ze op termijn verloren gaan omdat bijvoorbeeld de naaste familie geen enkele belang stelt in de hobby's van de overige familieleden.

Deze persoonlijke verzamelingen geven vaak een zeer goed tijdsbeeld van de streek. Wat die verzamelingen zo bijzonder maakt is de persoonlijke tint die de verzamelaar in z'n verzameling legt.

Indien u vragen heeft over de hier genoemde verzamelingen of indien u meent een dergelijke verzameling op het spoor te zijn dan kunt u eventueel contact opnemen met de webredactie

De navolgende bijzondere verzamelingen worden hier nader belicht:

In Het archief van Klaas Kok maakt u kennis met een van de medeoprichters van de Vereniging tot behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek in de Zaanstreek (MBTZ). Door zijn technische functies bij zowel pellerij Mercurius en later de cacaofabriek De Zaan kon hij, als Coördinator Produktietechnieken, uitgroeien tot het Het technisch geweten van MBTZ. Naast z'n redactiewerk voor Met Stoom schreef hij zelf ook een aantal artikelen over de procestechnieken bij Zaanse bedrijven.
Het archief bevat een groot aantal aantekeningen die als bron voor z'n artikelen zullen hebben gediend. Bovendien verzamelde Klaas Kok een aantal bijzondere publicaties en brochures van diverse Zaanse bedrijven. Een paar mooie voorbeelden zijn in dit overzicht opgenomen.

In de jaren vijftig, zestig en zeventig van de twintigste eeuw werd de oever van de Zaan, ter hoogte van het gemaal Ceres en de Poelsluis in Wormer, gedomineerd door de scheepssloperij van Adriaan Slooten. Vaak lagen de schepen hoog opgestapeld op het smalle terrein langs de Veerdijk. Ook kwam het regelmatig voor dat grote zeeschepen van 1600 ton of zelfs meer werden afgemeerd aan de smalle dijk. De praktijk zoals die in deze eeuw bekend is van de stranden bij bijvoorbeeld Chittagong in Bangladesh was toen, op kleinere schaal, te zien in Wormer. Schepen werden ontmanteld, bruikbare onderdelen werden weer verkocht en het sloopijzer ging in grote bakken naar de schroothandel. Huidige milieuregels en de wet op de arbeidsomstandigheden zouden een dergelijk bedrijf het werken in Nederland tegenwoordig onmogelijk maken. Met tamelijk primitieve middelen, zoals snijbranders en een tot kraanwagen omgebouwde Amerikaanse legertruc, werden de ijzeren schepen gesloopt.
In Handelsonderneming en Bergingsbedrijf A.C. Slooten vindt u een overzicht van de collecties, archieven en artikelen die een goed beeld schetsen van deze bijzondere onderneming.

Tijdens het samenstellen van de tentoonstelling ‘Dankbare Schoonheid’ in het Zaans Museum werden mij, als gastconservator van het museum, diverse bijzondere objecten getoond die te maken hebben met de roemrijke historie van de Zaandamse Rijstpellerij Phenix. In Kamphuys' Fabrieken Memorabilia vindt u een beeldverslag van deze objecten.

In het Raadhuis van het dorp Jisp bevindt zich een dienblad met daarop een voorstelling van een traankokerij uit de zeventiende eeuw. Bij veel van dergelijke objecten kunnen vraagtekens geplaatst worden omtrent de authenticiteit van de voorstelling. In een gedetailleerde beschrijving van object probeert Cees Kingma te achterhalen of de verhalen m.b.t. de herkomst en de echtheid van de voorstelling zouden kunnen kloppen.

• Afbeelding van het dienblad
• Dienblad Jisp geeft een uitgebreide beschrijving van het dienblad

Bij emigratie naar een heel ver buitenland nemen emigranten, naast nuttige huishoudelijke zaken zoals meubels en kleding, vaak ook een aantal, ogenschijnlijk, triviale zaken mee. Dat deed bijvoorbeeld Jan Willem Endt toen hij in de vijftiger jaren van de vorige eeuw emigreerde naar Nieuw Zeeland en een Verkade koekblik met o.a. een aantal glasplaatnegatieven meenam. Zoon Dick kwam, op zijn kwekerij in de buurt van Auckland, bij toeval in kontakt met de rondreizende Nederlandse Joke Boot. Het bleek al snel dat de 'roots' van Dick Endt lagen in Jisp en dat hij vermoedde dat de glasplaatnegatieven, die hij had geërfd van zijn ouders, afbeeldingen bevatte die een directe relatie hadden met Jisp en met zijn familie in Jisp. Via Joke werd er kontakt gelegd met de 'Oudheidkundige Commissie Jisp' die uiteraard bijzonder veel belangstelling had voor deze waardevolle objecten. Inmiddels zijn de negatieven gedigitaliseerd en veilig opgeborgen in de archieven van het Waterlands Archief in Purmerend.

In Familie Wildschut rond 1900 beschrijft Anke Jansen Galjaard, secretaris van de Oudheidkundige Commissie Jisp, in het kort hoe de negatieven uiteindelijk weer in Jisp terugkwamen. Bovendien beschrijft ze kort de geschiedenis van de familie Wildschut in Jisp en geeft ze een toelichting bij de afdrukjes van deze negatieven.

Naast een aantal fraaie plaatjes van de familie Wildschut en hun villa in Jisp zitten er een viertal negatieven in de collectie van bijzondere monumenten in de dorpen Wormer en Jisp. Van een aantal van deze negatieven zaten reeds afdrukken in de beeldbanken van het Gemeente Archief Zaanstad en van het Waterlands Archief in Purmerend.

nv Koninklijke Papierfabriek Van Gelder Zonen
Toen de sluiting van de nv Koninklijke Papierfabrieken Van Gelder Zonen in Wormer onafwendbaar leek hebben diverse personeelsleden zich ingespannen om zoveel mogelijk van het bedrijfsarchief te redden van de papierversnipperaar. Veel spullen werden aangeboden bij het Gemeente Archief Zaanstad, bij het Waterlands Archief in Purmerend en bij de Vereniging tot Behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek Zaanstreek (MBTZ).
Maar ook bij particulieren thuis werd een aardige verzameling opgebouwd. Het Historisch Genootschap Wormer krijgt de laatste jaren steeds meer materiaal aangeboden nu de meeste oud-werknemers steeds vaker verhuizen naar kleinere woningen waardoor er eigenlijk geen plaats meer is voor het (vaak) bijzondere materiaal. Het materiaal wordt door de vereniging geïnventariseerd, en vaak ook gedigitaliseerd, om het uiteindelijk bij de archiefdiensten te kunnen aanbieden. In dit artikel vindt u een overzicht van hetgeen inmiddels is geïnventariseerd en gedigitaliseerd.

De gebroeders Cor en Wim Visser, beide directeur van de Timmerfabriek Visser aan de Noorder IJ en Zeeweg in de Achtersluispolder blijken een unieke verzameling te hebben opgebouwd. In Stille aanbidders in de Achtersluispolder leest u alles over hun verzameling ‘faambeeldjes’.

De Zaanse foto's van Peter Marcuse
In het essay Beeldpoëzie als spiegel van het menselijk bedrijf in de Zaanse industrie geeft Jur Kingma een korte schets van de geschiedenis van de afbeelding van de mens aan het werk. Hij consenteert zich aan het eind van dit artikel op het werk van Peter Marcuse.

Fotograaf Gé Dubbelman was een van de eerste fotografen die werd toegelaten op het ‘Hembrugterrein’ in Zaandam nadat de munitiefabriek Eurometaal en het ministerie van Defensie zich hadden teruggetrokken van het complex. In Een bijzondere kijk op het Hembrugterrein vindt u een selectie uit deze foto serie.

Archief MBTZ
In het begin van zijn bestaan heeft de Vereniging tot behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek Zaanstreek (MBTZ) een aktief beleid gevoerd t.a.v. het opbouwen van een archief. Inmiddels is een groot gedeelte van dit archief overgedragen aan het Gemeente Archief Zaanstad. Een gedeelte is echter nog in beheer bij de opvolgers van de MBTZ, de Vereniging Zaans Erfgoed (VZE).

In 1939 trad dhr. P.B.J. Ferf in dienst bij de N.V. Koninklijke Pellerij ‘Mercurius’ v/h Gebrs. Laan te Wormerveer. In deze tijd werd hij tevens commandant van de bedrijfsbrandweer van Mercurius.
In Het archief van P.B.J. Ferf vindt u een overzicht van de vele documenten en foto's die dhr. Ferf in die periode verzamelde.

In september 1996 werd een mooie periode afgesloten in het bestuurlijke leven van MBTZ bestuurslid Gerard van der Wal. In de loop van 1995-1996 was de restauratie van de roosmolen ‘Hercules’ voltooid.
In Foto collectie van Gerard van der Wal vindt u een gedeelte van het persoonlijk archief van dhr. van der Wal m.b.t. de restauratie van de Hercules.

Jacob (Jaap) Kok was lid van de bedrijfs brandweer van Nederlandse Linoleum Fabriek in Krommenie. Op 21-03-1963 brak er brand uit bij de Linoleum-fabriek op de Padlaan in Krommenie. De huisfotograaf van de Linoleum, Foto van Wijk, heeft een prachtige reportage van deze brand gemaakt. Iedere brandweerman die bij de bestrijding van deze brand heeft meegewerkt, kreeg van de directie van de Linoleum Fabriek als aandenken een boekje met daarin de fraaie foto reportage van de bluswerkzaamheden. In Foto collectie van Jacob Kok ziet u een selectie uit deze reportage zoals die is verzameld door Jacob Kok.

De Oostknollendamse veehouder Maarten Bus heeft z'n hele leven tekeningen gemaakt van zowel zeegaande- als binnenvaartschepen. In De serie ‘primitieve’ tekeningen van Maarten Bus ziet u een kort overzicht van deze serie.

Han Mol in Assendelft maakte ruim negentigduizend (90.000) foto's van de schepen die vlak voor z'n huis, in het Noordzeekanaal langs voeren. In De foto verzameling van Han Mol vindt u een selectie van deze unieke foto collectie.

Huib Grootes, een kleinzoon van de oprichter van Grootes Cacao- en Chocoladefabriek, is bezig een collectie van het bedrijf aan te leggen, om zo de rijke geschiedenis van dit familiebedrijf niet verloren te laten gaan. Hij verzamelt dus alle herinneringen aan dit bedrijf zoals: Grootes blikken, -doosjes, -kistjes, -albumplaatjes, -reclame ansichtkaarten, -sluitzegels en alle andere -weggevertjes. In Cacao- & Chocoladefabriek D. & M. Grootes te Westzaan vindt u een kort overzicht van deze collectie.

De vroegere hoofdredacteur van het tijdschrift Met Stoom, Jur Kingma heeft in de loop der jaren een enorme bibliotheek opgebouwd. In De bibliotheek van Jur Kingma ziet u enkele van de bijzondere documenten in deze bibliotheek.